معراج السعاده صفحه 73

را که متعلق اند به قوه عاقله بیان می کنیم ، و سپس آنچه را که متعلق است به قوه غضبیه ذکر می نمائیم . وپس از آن اوصافی را که منسوب است به قوه شهویه شرح می دهیم ، بعد از آن صفاتی راکه متعلق اند به دو یا سه قوه از این قوا ، بیان می نمائیم .

فصل ششم : اجناس صفات رذیله

شکی نیست که : در مقابل هر صفت نیکی خلق بدی است که ضد آن است . و چون دانستی که اجناس همه فضایل چهارند ، پس معلوم می شود که اجناس صفات رذایل نیزچهارند :

اول : جهل ، که ضد حکمت است .

دوم : جبن ، که ضد شجاعت است .

سوم : شره ، که ضد عفت است .

چهارم : جور ، که ضد عدالت است .

ولیکن این به حسب «مؤدای نظر» (1) است ، اما تحقیق مطلب آن است که : از برای هرفضیلتی حدی است مضبوط و معین ، که به منزله وسط است ، و تجاوز از آن خواه به جانب افراط و خواه به طرف تفریط مؤدی است به رذیله .

پس هر صفت فضیلتی که وسط است به جای مرکز دایره است ، و اوصاف رذایل به منزله سایر نقطه هایی است که در میان مرکز یا محیط فرض شود . و شکی نیست که مرکز ، نقطه ای است معین و سایر نقاط متصوره در اطراف و جوانبش غیر متناهیه اند .

پس بنابر این ، در مقابل هر صفت فضیلتی ، اوصاف رذیله غیر متناهیه خواهد بود ، ومجرد انحراف از صفت فضیلتی از هر طرفی موجب افتادن در رذیله خواهد بود . واستقامت