معراج السعاده صفحه 838

برند

و بدان که : ممدوح بودن خصومت در طلب حق شرعی خود ، در وقتی است که اظهار لجاج و عناد نکند و زیاده از قدر ضرورت سخن نگوید . پس اگر اظهار لجاج کند ، یا در بین سخن ، کلامی که باعث اهانت و ایذای خصم باشد بگوید بی آنکه احتیاج و ضرورت داعی به آن باشد ، داخل خصومت مذموم شده و احتراز از آن واجب است .

و همچنین هرگاه غرض ، رسیدن به حق خود نباشد بلکه محض غلبه بر خصم و عناد بااو باشد ، آن نیز منهی عنه ، و ارتکاب آن حرام است . همچنان که ملاحظه می شود که :

بعضی در مطالبه اندک چیزی لجاج می کنند . بلکه بسا باشد که می گویند : این مال ، قابلیتی ندارد و مضایقه ندارم که چون حق من معلوم شود بگیرم و به آب بریزم یاببخشم ، بلکه می خواهم که سخن خود را از پیش برده باشم . و امثال این سخنان . و این نیز لجاج و عناد ، بلکه معلوم نیست که حاکم شرعی را جایز باشد متوجه امثال این مرافعات شدن و فیصله دادن .

و از آنچه گفتیم معلوم شد که : خصومتی که جایز است ، منحصر است در خصومت مظلومی در طلب حق خود ، که قصد عناد و ایذاء و شکست خصم نداشته باشد ، و زیاده از قدر حاجت و اثبات حق سخنی نگوید . و لیکن در این صورت نیز اگر بتواند از راه دیگر بدون مخاصمه ، استیفای حق خود کند یا آسان باشد از آن حق بگذرد ، چنان کند ، زیرا محافظت