معراج السعاده صفحه 98

حد اعتدال است ، و لیکن طبع او مایل به چیزهایی است که مزاج صحیح آن را نمی طلبد ، مثل ذغال و گل و خاک و گوشت سوخته و امثال آن .

پس ، امراض این سه قوه نفسانیه بر سه قسم می شود : یا به سبب افراط است ، یا تفریط ، یا پستی و ردائت کیفیت .

اما افراط در قوه و ادراک : مثل صفت جربزه و تجاوز نظر و فکر از حد اعتدال ، وتوقف نمودن در مسائل به سبب شبهات واهیه ، و فکر کردن در اموری که فهمیدن آنهاحد او نیست ، و حکم کردن در مجردات به مجرد و هم و تصورات . و تفریط در آن :

مانند صفت «بلاهت» (1) و نادانی ، و قصور نظر و فکر از فهمیدن ضروریات ، و اجرای احکام مادیات بر «مجردات» . (2)

و نابودی و «ردائت» (3) آن : مثل میل به علومی که درآنها کمالی از برای نفس حاصل نمی شود ، مانند «کهانت» (4) و «شعبده» (5) و تعلیم بازیها وامثال آن . و از این قبیل است : طرق جدل ، و مناظره زیاده از قدر ضرورت .

و افراط در قوه غضبیه : مانند شدت غیظ به حدی که صاحب آن شبیه به سباع درنده شود و در انتقام از حد جایز تجاوز نماید . و تفریط در آن : مثل اینکه اصلا در آن غیرت و حمیت نباشد ، و از هر کسی ذلت و اهانت را متحمل شود . و از این قبیل است که خودرا در اعمال و افعال شبیه به طفلان و زنان کند . و ردائت

1- 9. کودنی .
2- 10. مادیات و جسمانیات ، ویژگیهائی دارند مانند : طول ، عرض ، عمق و . . . که در مجردات ، این صفات نیست . رک : پاورقی ص 15 .
3- 11. فساد ، زشتی .
4- 12. فالگیری .
5- 13. چشم بندی ، تردستی ، حقه بازی