معراج السعاده صفحه 99

آن : مثل اینکه غضب بر جمادات و حیوانات کند ، و کاسه و کوزه خود را بشکند ، و پا بر خود زند و جامه خود را پاره کند .

و افراط در قوه شهویه : مثل اینکه زیاده از حد ضرورت مباشرت کند ، و با وجود مظنه حدوث چندین مرض ، خود را از جماع نگاه ندارد ، و بدون رغبت طعام خورد . وتفریط در آن : مانند اینکه در تحصیل قوه ضروری کوتاهی کند ، و اهل و عیال را ضایع گذارد ، یا ترک مزاوجت نموده ، نسل خود را منقطع سازد . و ردائت در آن : مثل اینکه میل به مقاربت پسران نماید و از لقمه های حرام و شبهه ناک احتراز نکند .

اسباب امراض نفسانی

و اما اسباب امراض نفسانیه و انحراف اخلاق از حد اعتدال ، بر سه قسم است :

یا نفسانی است ، یا خارجی ، یا جسمی .

و اسباب نفسانیه آن است که : در ابتدای فطرت از برای آدمی حاصل باشد . مثل آنکه قوه ادراک او ضعیف باشد ، یا در او قوه شهوت اصلا نباشد .

و اسباب خارجیه آن است که : به سبب عوارض خارجیه حاصل شده باشد . مثل اینکه با بدان نشسته ، یا حکایات ایشان را شنیده ، و میل و شوق به آنها نموده و پیروی ومتابعت کرده و مرتکب اعمال ناشایست گشته تا آنکه ملکه او شده .

و اسباب جسمانیه آن است که : به سبب ناخوشی و مرض ، در بدن صفات بدحاصل شده باشد ، همچنان که مشاهده می شود که به سبب