حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 100

یکی دیگر از عوامل ((حفظ سلامتی نفس )) بهره گیری از صبر وبردباری قبل از حرکت شهوت و غضب است همانگونه که یک فرمانروای باهوش و محتاط قبل از هجوم دشمن خونخوار ، در فرصت و مهلتی که دارد به فکر تهیّه سلاح و استحکامات جنگی و سنگرسازی می افتد تا از حمله بی امان دشمن محفوظ بماند .

یکی دیگر از عوامل ((حفظ سلامتی نفس )) ، بررسی عیوب و تحقیق در مورد آنهاست ؛ یعنی کسانی را که صادقانه عیب او را می گویند بگمارد تا او را از عیوب خویش مطلع سازند .

سخنی از جالینوس و یعقوب کندی

((جالینوس حکیم )) در کتابی به نام ((شناخت عیوب خویش )) می نویسد : چون

هر انسانی خود را دوست می دارد ، عیب خود را نمی بیند هرچند که ظاهر و آشکار باشد . راه چاره آن است که دوست کامل و فاضلی را انتخاب کند و بعد از انس گرفتن با او ، از او بخواهد که هرگاه عیبی از او سرزد به او اطلاع بدهد و اگر آن دوست بگوید : ((من هیچ عیبی در تو نمی بینم )) اورا به خیانت متهم کند و از او عهد و پیمان بگیرد که دیگر بار چنین سخنی نگوید . و خلاصه او را مطمئن سازد که در صدد رفع عیوب خویش است و او نیز این عیوب را بگوید تا برطرف گردد .

این سخن جالینوس بود ، ولی چنین دوستی بسیار کمیاب و عزیزالوجود است و غالبادشمن دراین رابطه نقش بهتری از دوست ایفا می کند ؛ زیرا دشمن در بیان عیب ، خجالت و شرمی ندارد و بی پرواهرچه ببیندبلکه بیش ازآنچه که موجوداست می گوید .

و ((یعقوب کندی )) - که از فیلسوفان اسلامی بوده است - می گوید : ((طالب فضیلت بایستی از صورت آشنایان خود آینه ای سازد تا از هر صورتی حالتی را که بعد از یک گناه پدید می آورد ملاحظه کند و آنگاه بر گناهان خود آگاه شود ؛ یعنی در جستجوی گناهان مردم باشد ولی هرگناه را گناه خود بشمارد و خودش را ملامت و سرزنش کند چنانکه گویی این گناه از خودش سرزده است . و اگر احیانا ازخودش گناهی سر زد خود را بشدّت ملامت کرده و اجازه تکرار آن را ندهد ، که در این صورت از

زشتی بازداشته شده و با حسنات الفت می گیرد)) .

سپس می گوید : ((ما نباید اکتفا به این کنیم که مانند دفترها و کتابها به دیگران حکمت بیاموزیم ولی خود بی نصیب از آن باشیم یا مانند سوهان باشیم که آهن را تیز می کند ولی خودش چیزی نمی بُرد بلکه باید مثل آفتاب درخشنده باشیم که هم خود نور دارد و هم به ماهتاب نور می بخشد .

فصل دهم : معالجه امراض نفس که عبارت از ریشه کن کردن رذایل است