حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 105

علاج غضب

((غضب )) حرکتی نفسانی است که مبداء آن اشتیاق شدید به انتقامگیری است و این حرکت اگر با زور تواءم باشدخشم افروخته شده خون و دل به جوش آمده و مغز و عروق از دود سیاه پر گشته و عقل پوشیده و کاربرد آن ضعیف می شود .

تشبیهی از حکما در مورد انسان غضبناک

حکما گفته اند : ساختمان وجود انسان غضبناک مانند غاری مملو از شعله های آتش و دود می گردد و از آن غار جز صدای سوختن وسر و صدای شعله ها چیزی دیگر شنیده نمی شود که در این صورت خاموش کردن آن بی نهایت دشوار است ؛ زیرا هرچه بکار ببرند مایه افزایش شعله ها خواهد گشت . اگر غضبناک را موعظه و نصیحت کنند خشم بیشتری نشان می دهد و اگر راه چاره ای بیندیشند شعله ورتر می گردد و این حالتها به تناسب مزاجها مختلف و گوناگون هستند ؛ چون مزاج برخی مانند کبریت است که از کمتر شرری اشتعال یابد و مزاج برخی مانند نفت و برخی مانند چوب خشک و برخی مانند چوب تر است تا به حدّی می رسد که اشتعال آن بی نهایت دشوار است . همین ترتیب حالت غضب قابل ملاحظه می باشد که در آغاز امر در حدّی معیّن است ولی بر اثر پی در پی بودن اسباب آن به شدت می رسد همانطور که از اندک جرقه ای که از ساییدن در چوبی پدید می آید ولی باعث آتش گرفتن و سوختن بیشه ها و جنگلهای عظیم گشته و خشک و تر را می سوزاند .

و انسان باید تاءمل در حالت ابر و صاعقه نماید که چگونه

از برخورد دو بخار تر و خشک شعله هاو برقهاتولیدو کوههای سخت و سنگهای خارا تحت تاءثیر آنها قرار می گیرند و از این امر ، پند گرفته و در حال هیجان ، غضب و خشم خود را نگه دارد .

و انسقراطیس حکیم می گوید : من به سلامت آن کشتی که طوفانهای سخت و امواج دریا آن را به گردابی افکنده و کوههای بزرگ و بلند از اطراف او را محاصره کردند و مرتب به این کوهها می خورد ، امیدوارترم تا به رهایی یک انسان غضبناک ملتهب ؛ چرا که ملاّحان و ناخدایان در خلاص آن کشتی مجال تفکر دارند ولی در تسکین شعله غضبی که زبانه می کشد هیچ چیز مفید نیست .

عوامل دهگانه غضب و راه علاج آنها

عوامل غضب عبارتند از :

1 - عُجب .