حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 11

وَاَرْضِهِمْ ما کُنْتَ فی اَرْضِهِمْ(25)

و نص : ((کُلُّ ما یُوَقِیّ الْمَرْءُ بِهِ نَفْسَهُ وَعِرْضَهُ کُتِبَ لَهُ بِهِ صَدَقَهٌ))

، جهت استخلاص نفس و عرض از وضع دیباجه بر صیغتی موافق عادت آن جماعت در ثنا و اطرای سادات و کبرای ایشان و اگرچه آن سیاقت مخالف عقیدت و مباین طریقت اهل شریعت و سنّت است چاره نبود ، به این علّت کتاب را خطبه بر وجه مذکور ساخته شد و به حکم آنکه مضمون کتاب مشتمل بر فنّی از فنون حکمت است و به

موافقت و مخالفت مذهبی ونحلتی تعلق ندارد طلاب فواید را با اختلاف عقاید به مطالعه آن رغبت افتاد و نسخه های بسیار از آن کتاب در میان مردم منتشر گشت ، بعد از آن چون لطف کردگار ((جَلَّتْ اَسْماؤُهُ)) به واسطه عنایت پادشاه روزگار ((عَمَّتْ مَعْدِلَتُهُ)) این بنده سپاس دار را از آن مقام نامحمود مخرجی کرامت کرد ، چنان یافت که جمعی از اعیان فاضل و ارباب فضائل این کتاب را به شرف مطالعه خود مشرف گردانیده بودند و نظر رضای ایشان رقم ارتضا بر آن کشیده خواست که دیباچه کتاب را که بر سیاقتی غیر مرضیّ بود بدل گرداند تا از وصمت آنکه کسی به انکار و تعییر مبادرت نماید پیش از وقوف بر حقیقت حال و ضرورتی که باعث بود بر آن مقال بی ملاحظه معنی ((لَعَلَّ لَهُ عُذْراً وَاَنْتَ تَلُومُ)) خالی ماند . پس به موجب این اندیشه این دیباچه بدل آن تصدیر کرد . اگر ارباب نسخ که بر این کلمات واقف شوند مفتتح کتاب را با این طرز کنند به صواب نزدیکتر باشد .

((وَاللّهُ اْلمُوَفّق وَالْمُعینُ))(26)

علّت تاءلیف کتاب

مرحوم خواجه درباره علت تاءلیف این کتاب می فرماید :

هنگامی که اقامت در سرزمین قهستان نزد حاکم آن یعنی ناصرالدین عبدالرحیم ابن ابی منصور داشتم ، روزی در محفل گرامی ایشان از کتاب ((طهاره الاعراق )) استاد فاضل و حکیم کامل ، ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه خازن رازی سقی اللّه ثراه و رضی عنه و اءرضاه - درفن تهذیب اخلاق ذکر خیری به میان آمد . این کتاب به بلیغ ترین اشارت و فصیح ترین عبارت تاءلیف گردیده است .

در وصف این کتاب می توان به حق این چندبیت شعر را گفت که :

بِنَفسی کِتابٌ حازَ کُلَّ فَضیلَهٍ