حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 113

10 - تعطیل امور مهمّ .

علاج این بیماری و پیامدهای آن با معالجه علّت آن امکان پذیر است که عبارت از توجّه به نقصان نفس و تحریک انگیزه های غضبی است چرا که همه انسانها از غضب برخوردارند وباید با تحریک پی در پی آن مانند شعله ای ضعیف از آتش آن را با دمیدن ملتهب و

شعله ور گردانند ؛ چنانچه از یکی از حکیمان نقل شده که در صحنه های وحشتناک و جبهه های جنگ می رفت و یا هنگام طوفانی دریا به کشتی می نشست تا ثبات و صبر اکتساب کند .

و یکی از راههای دیگر علاج ، ترس مراء و جدال با کسی است که از عاقبت سوء آن در امان باشد که موجب حرکت نفس از تفریط به حدّ وسط یعنی شجاعت می گردد ولی همینکه احساس شود که به حد وسط نزدیک شده توقف باید کرد .

معالجه بیماری خوف

((خوف )) به معنای ترس از یک پیشامد ناگواری است که بر انسان چیره شده و قابل دفع نمی باشد . و این حادثه و پیشامد یا از امور بزرگ است یا کوچک و آسان و در هر صورت یا حتمی الوقوع است و یا ممکن الوقوع و آنچه که ممکن الوقوع است علّت آن یابه دست خود انسان است و یا به دست غیر او . و در هر سه مورد خوف بی معنا و به دور از عقل و بینش است و عاقل نباید خائف باشد ؛ زیرا آنچه حتمی الوقوع است از دست بشر خارج است و به هیچوجه قابل رفع و دفع نیست ، پس خوف از آن جز تعجیل بلا و محنت و اختلال در تدبیر زندگی حاصلی ندارد . و راه علاج آن این است که خود را تسلّی و تسکین داده و سلامت دنیا و آخرت خود را تاءمین کند .

و امّا آنچه ممکن الوقوع است و علت آن به دست خود انسان نمی باشد باید بیندیشد که ممکن به معنای جایزالوجود

والعدم است ؛ یعنی شاید اتفاق بیفتد و شاید که اتفاق نیفتد . پس اگر در امری که یقینا اتفاق می افتد خوف بی مورد باشد در مورد آنچه احتمالاً اتفاق بیفتد به طور مسلّم خوف بی حاصل است .

و راه علاج آن حسن ظنّ و امید به آینده و پرداختن به دنیا وآخرت به جای فکر درباره امور محتمل الوقوع است .

و امّا اگر علّت آن امر ممکن ، به دست خود انسان است که بهتر آن است که از علّت آن پرهیز شود و از کاری که چنین نتیجه ای را محتملاً در بر دارد اجتناب گردد .