حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 124

و همچنین در استمرار حیات نوعی خویش نیز به کسی نیاز داشت که تولید مثل و تکثیر نسل بنماید . پس حکمت الهی اقتضا کرد که هر مردی ازدواج کرده و همسری را انتخاب کند که هم مسئولیت حفظ منزل و دسترنج او را به عهده گیرد و هم برای او فرزندانی به دنیا آورد و هم به واسطه اینکه یک نفر کارِ دو نفر را انجام می دهد مخارج زندگی کمتر شده و اقتصاد رعایت گردد . و چون فرزندی متولّد گشت بدون مراقبت و پرورش والدین ، ادامه حیات و رشد برای او محال است و لذا می بایست سرپرستی امور او را به عهده بگیرند .

و آنگاه که تعداد آنها بیشتر شد ، فراهم کردن مخارج و تاءمین بهداشت و درمان این خانواده چندنفره از عهده یک نفر خارج گردید و لذا نیاز به خدمتگزارانی پیدا شد و نظام زندگی به وسیله این مجموعه تحقق یافت . پس روشن شد که ارکان پنجگانه منزل عبارتند از : 1 - پدر 2 - مادر 3 - فرزند 4 - خدمتگزار 5 - غذا .

و چون نظام هر جمعیّتی در گرو یک نوع وحدت و هماهنگی است ، در نظام منزل نیز به تدبیر و سیاستی نیاز پیدا شد که موجب آن هماهنگی گردد . و از آن ارکان پنجگانه ، رئیس خانواده برای بر عهده گرفتن این امر مهم سزاوارتر بود . از این روی

سرپرستی و تدبیر آنان به مرد واگذار شد تا منزل را به گونه ای که موجب برقرار نظام منزل باشد اداره بنماید . و همانطور که یک شبان ، گوسفندان را بر اساس مصلحت به چراگاه و علفزار و آبشخور می برد و آسیب درندگان و دیگر خطرات را از آنان دفع می نماید و ییلاق و قشلاق را بر حسب مصلحت و اقتضای زمان در نظر می گیرد تا هم به امور زندگی خود و هم به برنامه چرای گوسفندان لطمه ای نرسد ، سرپرست منزل نیز می بایست برای رعایت امور زندگی و تهیّه مخارج و اداره آن جمعیت چند نفره از تشویق و تهدید و وعده و و عید و امر و نهی بهره بگیرد و گاهی نرمخویی و گاهی سختگیری و خلاصه لطف و خشونت را به هم آمیزد تا هر یک از اعضای آن خانواده به کمال خویش نایل آیند و دیگران نیز در این نظام آراسته که موجب زندگی راحتی است ، شریک گردند .

مراد از منزل و معنای حکمت منزلی

مخفی نماند که مراد از ((منزل )) در اینجا خانه ای که از چوب و خشت و سنگ و گل ساخته باشند نیست بلکه جایی است که این مجموعه در آن قرار بگیرند ، خواه خانه ای از سنگ و گل و خواه به صورت خیمه و خرگاه و خواه غاری در کوه و خواه سایه ای از درختان باشد .

بنابراین ، فن اداره منزل را که ((حکمت منزلی )) نیز می نامند به معنای مراعات حال این مجموعه بر طبق مصلحت همه آنان به منظور به دست آوردن امکانات زندگی به گونه ای

سهل و آسان و رسیدن به کمال مطلوب است و چون همه افراد بشر چه عالی و چه دانی به این نوع اجتماع و این گونه تدبیر نیازمندند و هرکسی به اندازه شاءن و موقعیت خود موظّف به برعهده گرفتن مسئولیت عده ای می باشد . فواید این فن (حکمت منزلی ) فراگیر و تاءمین کننده دین و دنیاست . و لذا حضرت رسول (ص ) فرمودند : ((کُلُّکُمْ راعٍ وَکُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ))(74) و حکمای یونان در این باره سخنان فراوانی دارند ولی کتب آنها از لغت یونانی غیر از مختصری از سخنان ((بروسن ))(75) که در دست متاءخرین موجود می باشد ، ترجمه نشده است .

و امّا حکمای اسلامی با اندیشه های پاک و اذهان روشن ، در تهذیب وترتیب این فن و استنباط قوانین و اصول آن به اندازه توان بشری خویش کوشش فراوانی مبذول نموده و آن را مدوّن کرده و به صورت کتاب درآورده اند .

((شیخ الرئیس بوعلی سینا)) در این باب رساله ای دارد که با کمال بلاغت ، رعایت ایجاز و اختصار را نموده که ما خلاصه ای از آن رساله را نقل و با دیگر مواعظ و نصایح و آداب پیشینیان و متاءخرین آراسته ایم . امید است که به نظر ارتضای اهل فضل مشرّف شود ، ان شاء اللّه .