حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 165

معنای تمدّن

چون تحقق نوع انسانی بدون تعاون و همکاری محال و تعاون هم بدون زندگی اجتماعی ناممکن است ، پس نوع انسانی طبیعتا نیازمند به زندگی جمعی است و اینگونه زندگی را ((تمدّن )) می نامند و تمدّن مشتق از ((مدنیه )) است و مدنیه مکان اجتماع مردمی است که با حرفه ها و صنایع گوناگونی به یاری یکدیگر برخاسته و موجبات زندگی را فراهم می کنند . و همانطور که در ((باب حکمت منزلی )) گفتیم که مراد از ((منزل )) ، مسکن نیست بلکه اجتماع اهل مسکن به گونه ای خاص است ، اینجا نیز منظور از ((مدنیه )) مسکن اهل مدنیه نیست بلکه مراد جمعیت مخصوصی

در میان اهل مدنیه است و معنای سخن فلاسفه که گفته اند : ((الانْسانُ مَدَنِیُّ بِالطَّبْعِ))(95) همین است که انسان طبیعتا نیاز به یک نوع تجمّع دارد که نام آن ((تمدّن )) است .

معنای سیاست

و چون انگیزه های مردم از کارها مختلف است اهداف گوناگونی را نیز تعقیب می کنند ؛ مثلاً برخی در صدد تحصیل لذّت و برخی در پی تحصیل ریاست هستند و اگر اینها را به حال خود واگذارند با یکدیگر همکاری نخواهند کرد ؛ زیرا قدرت طلب همه را برده خود می نماید و لذّت طلب ، همه چیز را منحصراً برای خود می خواهد و چون اصطکاک به میان آمد به نابود کردن یکدیگر می پردازند ، پس ناچار باید یک نوع تدبیری در کار باشد که هرکدام رابه جایگاه مناسب و شایسته خود رسانده و قانع گرداند و دست هرکدام از آنها را از تعدّی به حقوق دیگران کوتاه گردانده و هرکس را به شغلی خاص مشغول کند . این گونه تدبیر را ((سیاست )) گویند .

و همانطور که در باب عدالت در مقاله اوّل گفتیم ، در سیاست به ((قانون و حاکم و پول )) احتیاج است پس اگر این تدبیر موافق با قاعده حکمت و وجوب باشد و منجر به کمالی شود که مردم بالقوه دارای آن کمال هستند آن سیاست را ((سیاست الهی )) می نامند وگرنه آن را به نام همان انگیزه ای که موجب آن سیاست گشته است می خوانند .

تقسیم اوّلیه سیاست از دیدگاه فیلسوفان

از نظر فیلسوفان ، سیاستها در یک تقسیم اوّلیه به چهار قسم تقسیم می شوند که عبارتند از : 1 - سیاست مُلک 2 - سیاست غلبه 3 - سیاست کرامت 4 - سیاست جماعت .

و امّا ((سیاست ملک )) عبارت از اداره یک جمعیت به گونه ای است که به همه فضایل نایل گردند که آن

را ((سیاست فضلا)) نیز می نامند .