حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 170

فصل دوّم : محبّت و اقسام آن

محبّت و اقسام آن

قبلاً گفته شد که چون آدمیان به یکدیگر نیازمند هستند و به فعلیت رسیدن کمال هر انسانی تنها در گرو وجود و کمک همنوعان است و نیاز ، موجب یاری طلبیدن گردیده است ، نوعی اتحاد مورد نیاز است که تمامی مردم را در راستای کمک و همیاری به منزله اعضای یک فرد تشکل ببخشد و چون آدمیان فطرتا تمایل به کمال دارند طبیعتا مشتاق اتحاد و انس می باشند . نام این اشتیاق به انس را ((محبّت )) می گویند .

و قبلاً بیان شد که ((محبّت )) از عدالت بالاتر است

؛ زیرا عدالت اقتضای اتّحاد صوری ولی محبّت اقتضای اتحاد حقیقی و طبیعی دارد . و صوری نسبت به طبیعی مانند جبری نسبت به اختیاری است و همواره صوری از طبیعی پیروی می کند . پس به واسطه فقدان محبّت ، نیاز به عدالت می باشد و در صورت وجود محبّت بین مردم ، نیازی به انصاف نیست و از نظر لغت نیز انصاف از ((نصف )) مشتق است ؛ یعنی منصف در مقام نزاع چیزی را که مورد نزاع است با رقیب خود نصف می کند و تنصیف نتیجه و محصول تکثر است در حالی که محبّت موجب اتّحاد می باشد .

سخنی از فلاسفه قدیم و جدید پیرامون محبّت

برخی از فلاسفه پیشین در تکریم محبّت ، سخنان مبالغه آمیزی گفته اند ، آنان معتقد بودند که حیات و قوام همه موجودات وابسته به محبت است و هیچ موجود همانگونه که خالی از وحدت و وجود نیست عاری از محبّت نیز نمی باشد . (100)

البته ((محبت )) دارای مراتبی است و به همین دلیل درجات کمال و نقص موجودات نیز متفاوت می باشد . و همانگونه که محبت ، اقتضای قوام و کمال دارد ، غلبه نیز اقتضای فساد و نقصان دارد وبر هر موجودی که عارض شود ، متناسب با نقصان صنف آن موجود خواهد بود . این گروه از فلاسفه را ((اصحاب محبّت و غلبه )) خوانده اند .

و امّا دیگر فیلسوفان گرچه تصریح به این معنا نکرده اند ولی از مضمون گفته های آنها اهمیّت محبّت و سریان آن در همه کائنات و موجودات روشن است .

و چون در حقیقت ، طالب محبت به دنبال انس و اتحاد