حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 173

چون عشق یا ناشی از فرط لذّت طلبی و یا فرط خیرخواهی است و منفعت طلبی به هیچوجه نقشی در حصول آن ندارد ، می توان گفت که عشق بر دو نوع است :

1 - عشق ناپسند و مذموم که از فرط لذت طلبی ناشی می شود .

2 - عشق پسندیده و محمود که از فرط خیرخواهی پدید می آید .

و اینکه در بین مردم اختلاف است که آیا ((عشق )) پسندیده است یا ناپسند به واسطه این است که بین این دو عشق ، فرقی ننهاده و این دو علّت بر آنها مشتبه گردیده است ؛ زیرا اگر می دانستند که ((عشق نکوهیده )) برخاسته از افراط در لذّت طلبی و ((عشق پسندیده )) ناشی ازافراط در خیرخواهی است ، به طور مطلق آن را مذموم یا ممدوح نمی دانستند و قائل به تفصیل می شدند .

علّت دوستی جوانان با یکدیگر

علت دوستی جوانان و نوجوانان با یکدیگر و کسانی که دارای طبع جوانی هستند ، لذّت طلبی است و لذا دوستی میان آنان زودگذر است و گاهی در اندک زمانی چندبار با هم دوست و از هم جدا می گردند و اگر احیانا دوستی آنها به طول انجامید به علّت اعتمادی است که به بقای لذّت دارند و خیال می کنند که آن لذت مستمرّاً متوجه آنان است ولی اگر این اعتماد سلب شد ، رشته دوستی آنها نیز از هم گسسته می گردد .

علّت دوستی پیران و کهنسالان با یکدیگر

علّت دوستی پیران و کهنسالان با یکدیگر و کسانی که دارای طبع پیری هستند ، منفعت طلبی است و چون منافع آنان مشترک و اکثرا طولانی است ، بر حسب مدّت بقای منفعت ، دوستی آنان نیز ادامه خواهد یافت و به مجرّد قطع امید از منفعت ، دوستی آنها نیز از بین می رود .

علت دوستی اهل خیر با یکدیگر

امّا ((اهل خیر)) چون علّت دوستی آنان خیرخواهی محض است و خیر هم امری ثابت و پایدار می باشد ، دوستی و رفاقت آنان نیز همواره پاینده و مصون از تغییر و زوال است . و چون انسان از غرایز متضادّی ترکیب شده و میل هر غریزه ای مخالف با غریزه دیگر اوست ، پس لذّتی که موافق با یک غریزه است مخالف با غریزه دیگر خواهد بود و بدین جهت هیچ لذّتی خالی از رنج محرومیّت از سایر لذّات نیست .