حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 178

و فریبکارانه است ؛ زیرا محبّت ، متوقف بر معرفت است و کسی که عارف باللّه نباشد و به انواع نعمتهایی که پی در پی و بی وقفه به روح و جان او افاضه می شود مطلع نباشد چگونه می تواند نسبت به او محبّت داشته باشد ؟

بله ، ممکن است که در خیال خود بتی بسازد و او را خالق و معبود خود بشناسد و به محبّت و اطاعت او مشغول گردد و آن را توحید محض و ایمان خالص بشمارد امّا هیهات ! :

(وَما یُؤْمِنُ اَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ اِلاّ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ )(105) .

و مدعیان عشق الهی فراوانند ولی عاشقان راستین بسیار اندک بلکه اندکتر از اندک ؛ زیرا عاشق واقعی خداوند همواره مطیع اوست و به وی با چشم عظمت می نگرد :

(وَقَلیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ )(106) .

محبّت به والدین و معلّم

ارزش محبّت به والدین در مرحله پس از محبّت به خداست و هیچ محبّتی به پایه این دو نمی رسد مگر محبّت به معلّم و آموزگار که حدّ متوسط بین این دو می باشد ؛ زیرا محبّت به خداوند به دلیل آنکه علّت وجود و نعمتهای تابع آن است در نهایت جلالت و شرافت می باشد و محبت به پدر به دلیل آنکه علّت محسوس و قریب فرزند می باشد در مرحله بعد و متناسب با خداوند است ، ولی معلم و آموزگار از یک سو روح شاگرد را به گونه ای که متمّم وجود و موجب بقای ذات او باشد پرورش می دهد ، پس از کار خدا پیروی کرده و از یک سو در پرورش مانند پدر که تربیت جسم فرزند را به

عهده دارد می باشد و چون پرورش فرع بر اصل وجود است کار معلّم به پدر شباهت دارد .

پس کار معلّم از یک سو شبیه به کار خداست ؛ زیرا خدا وجود داده است و او روح را که متمم وجود است پرورش می دهد و از سوی دیگر شبیه به کار پدر است ؛ زیرا پدر تربیت جسم فرزند را و او تربیت روح را به عهده دارد و کار هر دو فرع بر اصل وجود است ، ولی کار معلّم ارزشمندتر از کار پدر است . پس عشق و محبت به معلم بالاتر از محبت به پدر و پایین تر از محبت به خداوند است . و در حقیقت معلم هم مربّی روح و هم مربّی جسم شاگرد خویش است .

پرسشی از اسکندر در مورد محبت به معلّم