حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 182

((خدای تعالی هر کس را که دوست بدارد از او مراقبت می کند همانطور که دوستان ازیکدیگر مراقبت می کنند و نسبت به او احسان می نماید و از این روی حکیم لذّتی عجیب و شادمانی غریب دارد و کسی که به حقیقت حکمت برسد می داند که لذت حکمت بالاترین لذتهاست . پس به لذات دیگر توجّهی نمی کند و هیچگاه جز در خانه ((حکمت )) منزل نمی گزیند ، لذا حکیمی که حکمت او بالاترین حکمتهاست ، خدای تعالی می باشد و خدا

را جز حکیم سعادتمند ، به حقیقت دوست نمی دارد ؛ زیرا کسی که شبیه خود را می یابد شادمان می شود)) .

ازاین روی این سعادت بالاترین سعادتهای ذکر شده است و در قلمرو سعادتهای انسانی نمی گنجد ؛ چون از زندگی طبیعی و قوای نفسانی منزّه و مبرّا و با آنها کاملا مخالف و مباین بلکه موهبتی الهی است که خداوند اوّل به برگزیدگان خویش و سپس به کسانی که در راه تحصیل آن کوشش کنند و در اشتیاق آن عمر را به مشقت بگذرانند عطا می کند نه به کسانی که طبیعی الشکل و بهیمی الاصل و به دنبال راحتی و آسایش هستند . و شایسته نیست که همت انسان ناسوتی باشد گرچه خود از عالم ناسوت است و سزاوار نیست که به اندازه مردگان متحرّک بیندیشد گرچه پایان کار او نیز مرگ خواهد بود . بلکه باید همه قوای خود را برانگیخته تا حیات الهی پیدا کند ؛ زیرا انسان گرچه از نظر جثه و اندام کوچک است ولی از نظر حکمت بزرگ و از نظر عقل شریف است و عقل از هر موجودی شریفتر است ؛ چون جوهری است که به امر خدای بزرگ ریاست و استیلا بر همه قوای بدن دارد و گرچه انسان تا در این عالم است به جمال و زیبایی ظاهری محتاج است ولی نباید تمام همت خود را در این باره مصروف کند و در تکثیر ثروت و مال نباید کوشش فراوان نماید ؛ زیرا مال انسان را به فضیلت نمی رساند . و بسیارند فقیرانی که کار کریمان را انجام می دهند . و لذا

حکما گفته اند : ((سعید کسی است که حد متوسط از خیرات خارجی را دارا باشد و از او فعلی که مقتضای فضیلت نیست صادر نشود گرچه سرمایه مالی او اندک باشد)) .

ارسطو می گوید : شناخت فضایل به تنهایی کافی نیست بلکه بایستی فضایل در عمل نیز مورد استفاده قرار گیرند . برخی از مردم مشتاق فضیلت و خیرات هستند و نصایح و مواعظ در آنها تاءثیر دارد ولی آنان بسیار اندک هستند و به واسطه فطرت پاک خویش از شرور و پستیها دوری می نمایند و برخی از افراد به واسطه ترس و ملامت و تهدید و محکومیّت از ارتکاب پستیها و شرور خودداری می ورزند و ترس از دوزخ و عذاب و شکنجه جهنم دارند ولذا برخی از مردم طبعا جزو اخیارند و برخی به واسطه شرع مقدس اهل خیر می گردند . و احکام دینی نسبت به آنها مثل آب نسبت به کسی است که لقمه در گلویش گیر کرده باشد و اگر به آداب دینی مؤ دب نشوند مثل کسانی هستند که آب در گلویشان گیر کرده و بی تردید هلاک خواهند شد و در اصلاح حال آنها هیچ چاره ای نمی توان اندیشید . پس کسی که فطرتا و به واسطه طبیعت پاک الهی اهل خیر باشد دوستدار خدای تعالی است و خداوند نیز متولّی امور اوست .

اقسام سعادتمندان

از مقدمات مذکور روشن شد که سعادتمندان بر سه دسته اند :

1- کسانی که از آغاز تولّد اثر نجابت در آنها ظاهر و آشکار است و حیا و کرامت نفس و تربیت شایسته پیدا نموده و متمایل به همنشینی اخیار و

انس با اهل فضیلت و فرار از مجالست با تبهکاران هستند .

2- کسانی که از ابتدا دارای این اوصاف نیستند ولی با سعی و کوشش در طلب حق می باشند و در این امر به قدری مداومت می کنند تا به مقام حکیمان یعنی عملی صحیح و علمی درست برسند و این کارها با تبعیت از شیوه فلاسفه و دور انداختن تعصّب (نابجا) حاصل می شود .