حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 186

فیلسوف هم گاهی قیاسات برهانی را به کار می برد و گاهی با دلیل اقناعی ، مخاطب خود را قانع کرده و گاهی به شعریات و مخیّلات تمسک می کند تا هر کس را به قدر بصیرت وی ارشاد کرده باشد . و چون مردم مدینه فاضله علیرغم هماهنگی در توجه به کمال در صورت و چگونگی عقاید با هم اختلاف دارند اگر به فاضل اوّل ((مدبر مدینه فضلا)) اقتدا کنند میان آنها تعصب و عنادی وجود نخواهد داشت هر چند که در مذهب و آیین با هم اختلاف داشته باشند . بنابراین ، اختلاف ملل و صاحبان مذاهبی که همه به یک قبله رو می کنند به منزله اختلاف خوراک و پوشاکی است که از نظر جنس و رنگ تفاوت دارند ولی هدف از همه آنها سیر شدن و پوشش است .

نقش رهبری در مدینه فاضله

رئیس و رهبر مدینه فاضله که سمت پیشوایی و فرماندهی کل و ریاست مطلقه آن جامعه را دارد ، هر گروهی را به منزلت و رتبه خود می رساند و با توجه به شایستگیها عده ای را فرمانده و عده ای را فرمانبردار قرار می دهد . و اهل مدینه در سلسله مراتب مانند همه موجودات این عالم هستند که از خداوند شروع گشته و به آخرین معلول می رسد و این اقتدا به سیره و سنّت الهی است که ((حکمت مطلق )) نامیده می شود .

امّا اگر مردم دست از پیروی پیشوای خود بردارند ، قوه غضبی بر قوه ناطقه آنها غلبه پیدا کرده و تعصب و عناد و اختلاف

مذهبی بین آنها پدیدار می گردد و چون جای رهبر خود را خالی ببینند ، هر کدام ادعای ریاست کرده و صورتهای موهوم و خیالی آنان تبدیل به ((بت )) گشته و دسته ای را به متابعت از خود فرا می خواند و نزاع و درگیری به وجود می آید . و به استقراء معلوم شده که اکثر مذاهب باطل از حق پرستان سرچشمه گرفته اند ؛ زیرا باطل فی نفسه حقیقت و بنیادی ندارد . و اهل مدینه فاضله ، اگرچه پراکنده و در سراسر جهان متفرق می باشند ، ولی در حقیقت متفق هستند چون دلهای آنان با یکدیگر پیوند دارد و در انس و الفت همانند اعضای پیکر یک انسان می باشند و لذا پیغمبر اکرم (ص )فرمود :

((اَلْمُسْلِمُونَ یَدٌ واحِدَهٌ عَلی مَنْ سَواهُمْ)) . (112)

و رهبران مدینه فاضله که مدبران جهان هستند تصرّف جزئی در وضع قوانین و تصرف کلّی در مصالح زندگی به مقتضای زمان و مکان می نمایند و لذا دین و سیاست با هم پیوند ناگسستنی دارند چنانکه پادشاه و حکیم ایرانی ((اردشیر بابک )) گفته است :

((اَلدّینُ وَاْلمُلْکُ تَوْاءَمانِ لا یَتُمُّ اَحَدُهُما اِلاّ بِاْلا خِرِ)) ؛ (113)

زیرا دین قاعده و سیاست ارکان است و همانطور که شالوده بدون ستون ، بی فایده و ستون بدون شالوده نیز خراب است ، دین بدون سیاست نیز بی فایده و سیاست بدون دین پوچ و واهی است .

واگرچه تعداد سیاستمداران و پیشوایان مدینه فاضله چه در یک عصر و چه در طول اعصار فراوان است ولی همگی در حکم یک شخص هستند ؛ زیرا نظر همگان متوجه یک هدف یعنی