حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 196

و همانگونه که از ویژگیهای ((مدینه لذت )) ، ((مدینه یسار)) این است که نابخردان آنها را نیکبخت و بهتر از مدینه های دیگر می پندارند . از ویژگیهای ((مدینه تغلّب )) نیز آن است که آنها را بلند همت محسوب نموده و از آنان تعریف و ستایش می کنند .

و چه بسا اهل این سه مدینه روحیه استکباری پیدا نموده و به دیگران اهانت روا دارند و همواره خودستایی و فخرفروشی و غرور و شهرت طلبی را پیشه خود نموده و القاب و عناوین زیبایی برای خود انتخاب کرده و خود را دارای طبع صحیح و ظریف دانسته و دیگران را کودن و ابله و پست فطرت شمرده و همه مردم را در مقایسه با خود افرادی احمق

و نادان می دانند و چون نخوت و تکبر و سلطه طلبی در اندیشه آنان موجود می باشد در ردیف ((جباران )) قرار دارند .

و چه بسا که طالب ریاست بخاطر کسب مال در پی ریاست باشد و اگر هم به دیگران احترام می کند به طمع مال باشد و ریاست و تسلط بر اهل مدینه را تنها به منظور دسترسی به مال می خواهد . و چه بسا که مال را نیز به جهت نیل به لذت و لهو می طلبد و چون احترام بیشتر موجب رسیدن به مال بیشتری می گردد و با مال به لذت زودتر می توان دست یافت ، پس طالب لذت چه بسا طالب احترام نیز می گردد . و به این جهت وقتی که به ریاست و مقامی دست یافت با سوء استفاده از مقام خویش ، مال فراوانی را به منظور کامرانی کسب می کند .

خلاصه آنکه می توان این اهداف را به شکلهای فراوانی ترکیب نموده و کنار هم گذاشت که اگر تک تک آن اهداف را بشناسیم هدف از ترکیب برخی از اهداف از برخی دیگر روشن خواهد شد .

مدینه حریّت (آزادی )

((مدینه حریّت )) جامعه ای است که هر شخصی در آن آزاد و واگذار به خویش است تا هر چه می خواهد انجام دهد که آن را ((مدینه جماعت )) نیز می نامند . (115) و افراد این اجتماع متساوی و آزاد هستند و یکی را بر دیگری ترجیحی نیست مگر به واسطه عاملی که آزادی بیشتری را تاءمین کند . در این اجتماع اختلاف فراوان و اندیشه ها گوناگون و خواسته ها مختلف و

از حد و حصر بیرون است و ساکنان این اجتماع چند گروهند که برخی شبیه با هم و برخی متفاوت با یکدیگرند و مانند سایر جوامع در میان آنان مراتب و درجاتی نیز وجود دارد و هر گروهی دارای رهبری است که تمامی آن گروه بر او مسلط هستند ؛ زیرا او باید کاری بکند که مورد علاقه و توجه آنهاست و اگر بادقت بنگریم بین آنان رئیس و مرئوسی وجود ندارد بلکه تنها کسی که در جهت آزادی هرچه بیشتر آن جامعه بکوشد و آنها را آزاد نگه داشته و خطر دشمن را از آنها دفع کرده و در خواسته ها و تمایلات خود به اندازه ضرورت اکتفا کند مورد ستایش و احترام بیشتری است .

و هرچند که مردم رهبر آن جامعه را باخود یکسان می بینند ولی چون وی به خواسته ها و تمایلات آنان پاسخ مثبت می دهد در مقابل او احترام نموده و به او اموالی را اهدا می کنند و چه بسا که در چنین جوامعی رهبرانی نیز وجود داشته باشند که هیچ نفعی از آنها به مردم نمی رسد ولی به واسطه توافق آنها با تمایلات جامعه و یا ریاست موروثی و عظمت و جلالی که از آنها در ذهن مردم است آنها را احترام نموده و طبعا در مقابل آنان تعظیم می نمایند . (116)

ویژگیهای جوامع آزاد