حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 204

با((ارسطوی حکیم )) در این مورد مشورت کرد . وی حکم فرمود که : بین آنها اختلاف افکار به وجود بیاور تا به همدیگر مشغول

شده و تو از آنها در امان باشی . اسکندر نظام ملوک الطوایفی را برقرار ساخت و نگذاشت که توطئه ای به بار آورند و تا زمان ((اردشیر بابک )) ، عجم هرگز با یکدیگر و حدت کلمه پیدا نکرد تا به خونخواهی قیام کند . (121)

نقش عدالت در تحکیم دولت و شرایط ایجاد عدالت اجتماعی

بر رهبر و فرمانروای یک مملکت لازم است که به ملت خود توجه بیشتری نموده و بر حفظ((قوانین عدالت )) کوشا باشد ؛ زیرا قوام مملکت به عدالت است . و ((شرط اوّل عدالت )) آن است که به همه اقشار ملّت یکسان بنگرد ؛ زیرا همانطور که مزاجهای معتدل به واسطه یکسان بودن عناصر ، حاصل می شوند ، جوامع معتدل نیز به واسطه اعتدال چهار صنف به وجود می آیند :

1 - اهل قلم : مثل دانشمندان ، صاحبان معارف ، فقها ، قضات ، نویسندگان ، حسابرسان ، مهندسان ، منجّمان ، پزشکان و شعرا که قوام دین و دنیا به و جود آنان بستگی دارد و ارزش وجود آنها مانند ارزش وجودی ((آب )) در عالم طبیعت است .

2 - اهل شمشیر : مثل جنگجویان ، رزمندگان ، بسیجیان ، سلحشوران ، مرزداران ، ارتشیان ، دلیران ، محافظان و نیروهای انتظامی که نظم مملکت وابسته به آنهاست و آنان به منزله ((آتش )) در عالم طبیعت می باشند .

3 - اهل معامله : مثل بازرگانان که حمل و نقل کالاها را از سرزمینی به سرزمین دیگر به عهده دارند و پیشه وران ، صنعتگران ، صاحبان حرفه و فن و ماءموران مالیات که زندگی مردم بدون وجود آنان ممکن نیست و آنان به

منزله ((هوای عالم )) طبیعت می باشند .

4 - اهل زراعت : مثل کشاورزان ، برزگران ، با غداران و دهقانان که ارزاق مردم را تهیه نموده و زندگی و ادامه حیات جامعه بدون وجود آنها محال است و اینها به منزله ((خاک )) در عالم طبیعت می باشند . و همانطور که از غلبه یک عنصر بر عناصر دیگر در طبیعت انحراف مزاج و فروپاشی نظام حاصل می شود از غلبه یک صنف بر اصناف دیگر اجتماع نیز موجب انحراف امور مملکت از اعتدال و فساد جامعه می شود و از جملات حکما در این زمینه آمده است که :

ینَ هُوَ التَّعاوُنُ بِالاَعْمالِ وَ فَضیلَهُ التُّجارِ هُوَ التَّعاوُنُ بِالاَمْوالِ وَ فَضیلَهُ الْمُلوُکِ هُوَ التَّعاوُنُ بِالا راءِ السِّیاسِیَّهِ وَ فَضیلَهُ الاِلهِیّیّنَ هُوَالتَّعاوُنُ بِالْحِکَمِ الْحَقیقِیَّهِ . ثُمَّ هُمْ جَمیعا یَتَعاوَنُونَ عَلی عِمارَهِ الْمُدُنِ بِالْخَیْراتِ وَالْفَضائِلِ)) . (122)