حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 207

((شرط چهارم عدالت )) آن است که با وضع قوانین کیفری از ظلم جلوگیری کند و مجازات ظالمان فقط به اندازه ظلم آنها باشد ؛ زیرا در صورت بیشتر بودن به آنها و در صورت کمتر بودن به اجتماع ظلم شده است . و چه

بسا در صورت بیشتر بودن نیز ظلم به جامعه محسوب گردد . (124)

و امّا بین حکما و فلاسفه اختلاف است که آیا ظلم به یک شخص ظالم ، ظلم بر جامعه نیز می باشد یا خیر ؟ قائلین به قول اوّل می گویند : اگر آن مظلوم از حق خود صرفنظر کند و ظالم را مورد عفو قرار دهد ، مجازات از ظالم ساقط نمی شود و باید او را مجازات نمود ، ولی قائلین به قول دوّم می گویند : عفو مظلوم موجب سقوط عقوبت و مجازات ظالم نمی گردد .

وظایف رهبر در اقامه عدل

رهبر که در صدد اقامه عدل است وظایفی چند بر عهده دارد که عبارتند از :

1 - باید با مردم نیکویی و احسان نماید که بعد از عدالت ، هیچ فضیلتی در امور مملکت بالاتر از احسان نیست . و اصل در احسان آن است که منافع را بیش از مقدار لازم با رعایت شرایط استحقاق به آنها برساند . و باید این احسان همراه با هیبت و جبروت باشد ؛ زیرا شکوه و جلال و ارزش رهبر یک مملکت از هیبت او سرچشمه می گیرد . و دلجوئی مردم زمانی تحقق می پذیرد که احسان تواءم با هیبت بنماید و احسان بدون هیبت ، موجب بی پروایی و جراءت و جسارت و حرص و طمع زیردستان می شود و اگر همه مملکت را به حریص و طمعکار بدهند راضی نخواهد شد .

2 - رهبر باید مردم را وادار به رعایت و اجرای قوانین عدل و فضیلت بنماید ؛ زیرا همانطور که قوام بدن به طبیعت و قوام طبیعت به نفس و قوام

نفس به عقل است ، قوام مملکت نیز به رهبر و پایداری رهبر نیز به سیاست و قوام سیاست نیز به حکمت بستگی دارد . و چون حکمت در جامعه ای رواج داشته باشد و به قوانین حق عمل شود ، نظام تواءم با کمال حاصل می شود . ولی اگر حکمت از جامعه ای رخت بربندد ، قوانین بی ارزش می شوند و آبروی مملکت رفته و فتنه پدید می آید و آداب جوانمردی کهنه شده و نعمت به بلا مبدّل می گردد .

3 - رهبر باید نیازمندان را از خود دور نکند .

4 - رهبر نباید سخن چینی سعایت کنندگان را بدون دلیل و مدرک قبول کند .