حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 213

و باید در پوشانیدن اسرار او کوشش نمایند و در این مورد احتیاط آن است که حتی الامکان کارهای آشکار او را نیز مخفی کنند تا کم کم بر پوشاندن اسرار وی عادت کرده و این کار بر آنها آسان باشد . و وقتی که فرمانروا بداند که آنها امین و راز دارند ، نسبت به آنها بد گمان نخواهد شد ؛ زیرا بسیاری از اسرار یک فرد از کارهای آشکارش افشاء می گردد و اینجاست که فرمانروایان نسبت به افراد مورد اعتماد خود بد گمان می شوند . و علّت افشای اسرار از کارهای آشکار این است که امور این جهان با یکدیگر مرتبط هستند و می توان از برخی از آنها برخی دیگر را دریافت . (128)

فصل ششم : فضیلت دوستی و کیفیت معاشرت با دوستان

فضیلت دوستی و کیفیت معاشرت با دوستان

چون انسان فطرتا موجودی اجتماعی است و سعادت او بطور تمام و کمال به وسیله دوستان و همنوعان او تاءمین می گردد و هرکس که کمال وسعادت او به واسطه غیر است به تنهایی نمی تواند کامل گردد ، پس کامل و سعادتمند کسی است که در انتخاب دوستان نهایت کوشش را به عمل آورده تا کمالاتی را که خود از آن بهره مند است نصیب آنها نیز بسازد و متقابلاً آنچه را که نمی تواند خود به تنهایی بدست آورد با کمک آنها حاصل کند و در مدت عمر از وجود آنها لذت

ببرد ، البته لذتی الهی و بهره ای حقیقی چنانکه بیان گشت نه لذّتی حیوانی .

ولی چون دوستان واقعی کمیاب هستند و از آن طرف صاحبان لذت حیوانی و بهیمی نیز فراوانند ، سزاوار است که انسان با دوستان ناآزموده کمتر آمد و رفت داشته باشد ، چراکه این دسته از افراد به منزله نمک و سبزی سفره هستند که گرچه غذا به آنها نیازمند است ، ولی نمی توانند جای غذا را بگیرند .

و امّا دوستان حقیقی به دلیل آن که انسان شریف کمیاب است ، از نظر عدد کم و به همین دلیل ارزشمند می باشند .

البته با دیگران نیز که چندان شایستگی ندارند ، باید معاشرت نیکو و برخورد شایسته داشت ؛ زیرا انسان خیرخواه و صاحب فضیلت همان برخوردهایی را که با دوستان حقیقی خویش دارد ، با دوستان معمولی خود نیز خواهد داشت و از همه توقع و انتظار دارد که دوست واقعی بشوند .

سخنی از ارسطو در باب دوستی

ارسطو می گوید : انسان در همه حال به دوستانی احتیاج دارد ؛ امّا در حال آسایش برای کمک کردن به آنان و در حال سختی برای کمک گرفتن از آنها و در حقیقت افراد بزرگ به افراد مستعد و شایسته تربیت احتیاج دارند همانگونه که فقیران به اهل خیر و احسان نیاز دارند . و گرایش به دوستی که اصولا در طبیعت و نهاد آدمیان نهفته است انگیزه ای برای مشارکت مردم در فعالیتها و معاشرتهای پسندیده و گردهماییها و شکار و تفریحات و مهمانیها می گردد .