حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 218

بَلْ فیِالشَّدائِدِ تُعْرَفُ اْلاِخْوانُ(134)

و باید در مصائب و گرفتاریها و حوادث روزگار که برای دوستان پیش می آید ، با جان و مال همدردی نموده و از آنها دلجویی به عمل آورده و بیش از حدّ معمول رعایت حال آنها را نمود و نباید انتظار کشید که آنها از انسان طلب کمک کنند و او را صریحا و یا با کنایه به یاری بخوانند ، بلکه خود بایستی با هوشمندی و فرزانگی بر خواسته های قلبی و ضمایر آنها اطلاع پیدا کند و در تحصیل مقاصد آنان قبل از اینکه لب به طلب بگشایند نهایت کوشش را بنماید و خود را در غم واندوه آنان شریک کند تا شاید مقداری از بار مشقت آنها را به دوش کشیده و با این کار خود ، موجب سبک شدن بار سنگین سختیها و آرامش آنها گردد .

و اگر به مقام و ریاستی دست یافت ، یاران و دوستان را نیز از نعمت برخوردار کرده و خود را در آن مقام برتر و بالاتر نپنداشته و یا ارزش کار خود را به منّت ، آلوده نکند . و اگر بفهمد که برخی از دوستان از او رنجیده اند و با وی انس نمی گیرند ، باید بکوشد تا با آنها رفت و آمد برقرار کرده و از آنها دلجویی نماید ؛ زیرا اگر او هم غرور به خرج بدهد و یا تکبّر نموده و نخواهد پیشقدم شده و خود را کوچک کند و یا بخواهد

سوء خلقی از خود نشان بدهد ، رشته محبّت گسسته و پیمان رفاقت سست خواهد شد و حال آنکه این حالات زودگذر است و چه بسا پس از خلع از مقام از اینکه همگان با او قطع رابطه و آمد و رفت نموده اند ، دچار خجالت و شرمساری گردد . پس بهترین و شایسته ترین روش آن است که طرفین هرچه زودتر در صدد جبران بر آمده و علّت کناره گیری و رنجش را بادلی پاک و بی غل و غش با وی در میان بگذارند که راستی و یکرنگی ، برکتهای بی شماری دارد و اگر احیانا دوست انسان در رابطه با قطع آمد و رفت تقصیری داشته باشد ، باید او را با سرزنشی آمیخته با لطف ، به تقصیرش آگاه کنند که :

((وَ فِی الْعِتابِ حَیاهٌ بَیْنَ اَقْوامٍ))(135)

و سپس به طور کلی آن را به دست فراموشی بسپارد .

لزوم مراقبت دائمی در همه موارد

تنهامحبّت نیست که برای استمرار و بقا ، نیاز به مراقبت دائمی دارد بلکه هر چیز دیگر نیز دارای همین حکم است ؛ یعنی اگر کسی فی المثل از مرکب یا لباس یا منزل یا چیز دیگری غافل شود ، نابود و تخریب خواهد شد ، پس اگر تصویر روی در و دیوار در صورت عدم مراقبت همیشگی به خرابی می گراید ، بنگر که جفای در حق دوستان و یا روگردانی از آنان که امید خیر و انتظار هماهنگی در حال آسایش و سختی از آنها می رود ، چه اثر بزرگی دارد ، بویژه آنکه ضرر ناشی از عدم مراقبت از اشیاء مذکور منحصر در از

دست رفتن یک منفعت است در حالی که ضرر ناشی از رنجش دوستان و قطع رابطه و دوستی با آنان فراوان است ؛ زیرا اگر دوستی آنها به دشمنی و منافع آنها به مضارّ مبدّل گردد ، باید از عاقبت آن هراسان بود و به علاوه باید از خیرات غیر قابل جبران چشم پوشیده در حالی که با مراعات دوستی می توان از چنین عواقبی جلوگیری کرده و از فضیلت دوستی برخوردار گردید .

نقش منفی مراء و جدال با دوستان