حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 221

و احتیاط در حفظ محبّت که نیازی به استدلال در مورد احتیاج آن نیست از اهمّ واجبات است که مبادا به آن نقصانی راه پیدا کرده و رشته اتحاد بگسلد ؛ زیرا اکثر فضایل اخلاقی که ذکر کردیم موجب محافظت نظام دوستی است که نوع بشر نمی تواند بدون آن بسر ببرد ؛ مثلاً بشر برای تصحیح معاملات و جلوگیری از ستم به ((عدالت )) و برای کنترل شهوات جنسی و جلوگیری از جنایات ناشی از آن ، به ((عفت )) و برای دفع امور سهمگین و حفظ سلامتی همه جانبه ، به ((شجاعت )) نیازمند است و برای ابراز برخی از این فضایل ، به ابزار و ادواتی خارج از ذات ، مثل ثروت برای سخاوت نیازمند است که تهیّه مال و ثروت ، بدون داشتن دوستان و یاران مخلص و نیکوکار ، بسیار مشکل است و اگر کسی در به دست آوردن فضیلت دوستی کوتاهی کند ، در کسب سعادت کوتاهی کرده است و از این جهت حکم کرده اند که در دین و دنیا هیچ رذیله ای ناپسندتر از تنبلی و بیکاری نیست ؛ زیرا موجب فاصله انداختن میان انسان و همه فضایل و خیرات می گردد و آدمی را از لباس انسانیت خارج می کند .

و بیان کردیم که دورترین مردم از فضیلت ، کسانی هستند که از اجتماع و اجتماعی بودن فاصله گرفته و به تنهایی و انزوا خو بگیرند

. پس فضیلت محبت و دوستی ، بزرگترین فضیلت و محافظت آن مهمترین کار است و دلیل طولانی کردن این بحث در باب دوستی همین بود چرا که این باب از بهترین ابواب این مقاله از جهت معانی است ، واللّه اعلم بالصواب .

فصل هفتم : کیفیّت معاشرت با اقشار مختلف مردم

کیفیّت معاشرت با اقشار مختلف مردم

انسان باید همواره وضعیّت خود را نسبت به دیگران ملاحظه کند ؛ زیرا نسبت او با هر قشری ، از سه حال خارج نیست :

1 - از نظر مقام و موقعیت از آنها بالاتر است .

2 - از نظر مقام و موقعیت با آنها مساوی است .

3 - ازنظر مقام و موقعیت از آنها پایین تر است .

اگر بالاتر است ، باید بکوشد که موقعیت خود را حفظ کند و به نقص نگراید .