حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 225

7 - باید با دشمنان آنها اظهار دوستی نموده و با دوستان آنها آمد و رفت داشته و روابط دوستانه برقرار کرد

تا به این وسیله از رموز و عیوب و لغزشگاههاو نقاط ضعف آنها به سهولت آگاه شد .

آنچه در مورد دشمنان نباید انجام داد

1 - دشنام دادن و لعن کردن و فحاشی نسبت به دشمنان ، کاری بی نهایت ناپسند و دور از عقل و خرد است ؛ زیرا این گونه کارها اوّلا : نه تنها ضرری به جان و یا مال آنها نمی زند ، بلکه موجب ضرر به خود فرد می شود و ثانیا : خود را سفیه و نادان معرفی کرده و موجب زبان درازی و تسلط دشمن می شود .

نقل می کنند که در حضور ابومسلم خراسانی (مروزی ) شخصی زبان خود را به بدگویی از((نصربن سیّار)) آلوده نمود و خیال می کرد که ((ابومسلم )) خوشنود شده و عمل او را مورد ستایش قرار می دهد ، ولی وی از این سخن روترش نموده و او را با خشونت از این کار نهی نموده و گفت : ما برای هدفی اقدام به کشتن آنها نمودیم ولی برای آلوده کردن زبان خود به بدگویی و ریختن آبروی آنها هیچ فایده ای وجود ندارد .

2 - اگر بلایی دامنگیر دشمن شد که خودش نیز از آن در امان نیست و انتظار زیان می برد ، نباید شماتت و اظهار شادمانی کند ؛ زیرا این کار دلیل بر خودبینی است و درحقیقت خود را نیز شماتت کرده است .

3 - اگر دشمن از او حمایت طلبید و یا به وی پناهنده گردیده و یا به وی اعتماد کرد ، به هیچوجه نباید به او خیانت کرده و مکر و نیرنگ در حقّ او به کار برد ، بلکه

با بزرگواری و مردانگی با وی رفتار کند و خلاصه کاری کند که سرزنش متوجه دشمن شده و همگان او را به وفا و نیک سیرتی بشناسند .

مراتب دفع خطر دشمنان

دفع خطر و ضرر دشمنان دارای سه مرتبه است :