حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 227

و امّا دشمنی را که حسود است ، باید با اظهار نعمت و نشان دادن فضیلت

و دیگر چیزهایی که باعث خشم و غضب اوست ، رنجور دل و گداخته تن نمود ، ولی نباید کاری که تواءم با رذیله اخلاقی باشد انجام داد . و همچنین باید از توطئه های او پرهیز کرد و کوشید تا مردم بر ضمیر و نهان آن حسود آگاه گردند .

روش برخورد با کسانی که نه دوست هستند و نه دشمن

و امّا روش برخورد انسان با کسانی که نه دوست هستند و نه دشمن ، باید متفاوت باشد و مصلحت آن است که برخوردها متناسب با استحقاق آنها باشد ، مثلا به ناصحان ؛ یعنی کسانی که به همه نصیحت می کنند خدمت شایسته کند و با آنان رفت و آمد نموده و بر سخنان آنها ترتیب اثر داده و هنگام ملاقات با آنها اظهار شادی و سرور کند ، ولی در قبول و پذیرش سخن افراد شتاب به خرج ندهد و فریفته ظاهر نگردد ، بلکه تاءمل کند که بر هدف آنها آگاه گشته و حق را از باطل جدا سازد و بهترین راه را بپیماید .

و امّا ((صالحان )) ؛ یعنی کسانی را که بین افراد ایجاد صلح و صفا می کنند ، از روی خیرخواهی مدح و ثنا گفته و آنها را تعظیم نموده و خود را شبیه به آنها بسازد ؛ زیرا روشی دارند که نزد همه پسندیده و شایسته است .

و امّابا ((سفیهان )) با حلم و بردباری رفتار کرده و به اعمال سفیهانه آنها اعتنا نکند تا به وی آزاری نرسانند و اگر به ناسزا و سفاهت آنان مبتلا گشت ، نادیده بگیرد و ناراحت نشود و در صدد انتقام برنیاید بلکه با سکوت و وقار به رفع

مشکل پرداخته و یا از آنان مفارقت جوید . و ضابطه کلّی این است که انسان از مجادله و همنشینی با این گروه احتراز نماید .

و امّا با ((متکبران )) نباید متواضعانه برخورد کند ، بلکه بایستی مانند آنها با تکبّر و تبختر رفتار کند تا از تکبر ورزیدن دست بردارند که : ((اَلتَّکَبُّرُ عَلَی اْلمُتَکَبِّرِ صَدَقَهٌ)) ؛ (137) زیرا تواضع در مقابل این گونه افراد ، از یک سو موجب تحقیر و کوچکی خود و از سوی دیگر یقین متکبّر به شایسته بودن تکبّر خویش می گردد ، ولی اگر با آنها رفتار متکبّرانه ای بشود پی به خطای خود می برند و چه بسا که سر تواضع فرود آورند .

و امّا با ((دانشمندان )) باید آمد و رفت و معاشرت داشته و از وجود آنها استفاده کرده و کمک و مساعدت به آنها را غنیمت بشمارد و بکوشد تا از زمره آنان باشد .

و امّا با ((همسایه بد و اقوام ناسازگار)) باید مدارا کرده و صبر و سازش پیشه کند و از این نکته غافل نباشد که لئیمان به جسم صبورترند و کریمان به روح .