حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 228

و بر همین روش در برخورد با افراد و اقشار مختلف جامعه آنچه را که مقتضای عقل و سیاست و احتیاط است ، انجام دهد و به مصلحت همگان و خویشتن در حدّ امکان بیندیشد .

روش برخورد با زیردستان

زیر دستان بر چند نوع هستند که عبارتند از :

1 - دانش آموزان که باید آنها را گرامی داشته و در حالات و طبیعتهای آنها دقت نمود ، اگر استعداد پذیرش علوم و دانشهای مختلف را دارند و از فطرت سالمی برخوردارند

، علم را از آنها نباید دریغ کرد و در آموختن علم نباید بر آنها منّت گذارد وتقاضای اجرت نباید کرد و در رفع نواقص آنها باید کوشید .

و امّا افراد پست فطرتی را که به منظور رسیدن به مال ، تحصیل علم می کنند ، باید وادار به تهذیب اخلاق نمود و آنها را نسبت به عیوبشان آگاه ساخت و به میزان استعدادی که دارند به کمال رسانید و علمی را که موجب رسیدن به مقاصد نامشروع است نباید به آنها آموخت .

و امّا افراد کندذهن را باید ترغیب به آموختن چیزی کرد که به فهم و درک آنها نزدیک و برای آنها مفید باشد و باید از تضییع عمر آنها اجتناب نمود .

2 - نیازمندان که اگر بر درخواست خویش اصرار می ورزند آنها را باید از پافشاری منع نمود و در صورتی که حقیقتا نیازمند باشند به درخواست آنها پاسخ مثبت داد . و باید طمعکاران را از طمع باز داشت و از کمک به آنها خودداری کرد تا شاید دست از این عمل بردارند ، ولی به نیازمندان واقعی باید کمک و با آنها همدردی نموده و در امور زندگی آنها را یاری رسانید و تا وقتی که موجب اخلال در امور خود و خانواده خود نشود ، به آنها ایثار کرد .

3 - ضعیفان که باید دست آنها را گرفته و برایشان ترحّم نمود .

4 - مظلومان که باید آنها را کمک و اعانت کرد .