حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 55

فصل دوّم : اشرفیّت تهذیب اخلاق بر هر چیز دیگر

شرافت هرکاری در گرو اصلاح جوهر یک موجود از موجودات است و هرچه آن موجود شرافت بیشتری داشته باشد ارزش آن کار نیز بیشتر خواهد بود و این مطلب از نظر عقلی روشن و آشکار است که پزشکی از دبّاغی ارزشمندتر است چرا که پزشکان به اصلاح بدن انسان و دبّاغان به اصلاح پوست حیوانات می پردازند و چون از یک سو شریفترین موجودات این عالم ((انسان )) است که وجودش مصنوع پروردگار

ولی نیل به کمال او محوّل به اراده و اندیشه خود او گردیده است . و از سوی دیگر ، کمال هرچیزی در صدور کار مخصوص خویش به نحو اکمل و اتم و نقص او در کوتاهی از صدور آن عمل می باشد . و قبلاً نیز بیان گشت که اگر اسب مثلاً کار مخصوص خود را بر وجه اکمل و اتم انجام ندهد ، مانند الاغ به حمل و نقل بار وادار و یا چون گوسفند به کشتارگاه برده می شود . انسان نیز اگر بخواهد خاصیت و ویژگی مخصوص خود را اظهار کند نیازمند به ((تهذیب اخلاق )) است . پس کاری که ثمره آن اکمال اشرف موجودات این عالم است ، شریفترین عمل خواهد بود .

و همانطور که بین افراد هر صنفی از موجودات تفاوت فراوان است ، مثلاً اسب تازی با اسب کودن پالانی و تیغ تیز هندی با تیغ نرم آهن زنگ زده هرگز با هم مساوی نیستند ، در بین افراد انسانی نیز تفاوت به مراتب بیشتر است تا حدّی که شاعر می گوید :

وَلَمْ اَرَاَمْثالَ الّرِجّالِ تَفاوَتَتْ

لَدَی الَْمجْد حَتّی عُدَّاَلفٌ بواحِدٍ(47)

و این شاعر گمان کرده که اغراق می گوید در حالی که نه تنها اغراق نگفته بلکه حتی کم هم گفته است ؛ زیرا در نوع انسان افرادی یافت می شوند که پست ترین موجودات و افرادی نیز یافت می شوند که اشرف کائنات و افضل موجوداتند . و به واسطه تهذیب اخلاق می توان از پایین ترین مراحل انسانی به عالیترین مدارج راه یافت ، و هرچند که همه مردم قابل یک سنخ کمال نیستند ولی استعدادها

و صلاحیّتها نقش مؤ ثری در نیل به مدارج انسانی دارند . پس کاری که بتوان به وسیله آن پست ترین موجودات را تبدیل به اشرف کائنات نمود ، بسیار شریف است .

فصل سوّم : مکارم اخلاق که عبارتند از اجناس فضایل

مکارم اخلاق که عبارتند از اجناسفضایل