حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 84

و امّا ((شرارت )) چون موجب ضرر رساندن عمدی به دیگران است یک انتخاب و در نتیجه التذاذ است مانند کسی که نزد ظالمان سعایت و بدگویی از کسی نموده و یا بدون اینکه به خودش فایده ای برسد ، نان کسی را می بُرد و از این عمل خواه به واسطه حسد و خواه به جهت انتقام ، لذّت می برد .

و امّا ((خطا)) چون موجب ضرر رساندن به دیگران از روی سهو و اشتباه است ، به هیچوجه در

آن لذتی نیست بلکه منظور کار دیگری بوده و اشتباها به چیز دیگری منجر شده است ، مثل آنکه کسی تیری به سوی شکاری افکنده ولی از روی خطا به انسانی اصابت نموده است . این عمل موجب حزن و اندوه می گردد .

و امّا ((شقاوت )) اگر ناشی ازعلّتی خارج ازذات انسان شقاوتمند بوده و از روی اختیار و اراده او نباشد ، مثل آنکه کسی بر اسبی تربیت نشده نشسته است و دیگری را که امیدها و آرزوها در سر دارد از پای درآورد ، چنین شخصی شقاوتمند ولی مورد رحمت و عفو است و کسی او را ملامت و سرزنش نمی کند ، ولی کسی که به سبب مستی و یا غضب و یا غیرت بی جا به کاری اقدام کند که زشت و ناپسند باشد از عقاب و عتاب محفوظ نیست ؛ زیرا علّت آن که عبارت از نوشیدن مشروب یا خشم بی مورد و یا غیرت بی جا بوده امری اختیاری است .

اقسام عدالت از دیدگاه ارسطو

حکیم اوّل ارسطو عدالت را که در افعال آدمی تحقق پیدا می کند به سه دسته تقسیم نموده است :

1 - آنچه باید انسان در رابطه با خداوند واهب الخیرات و مفیض الکرامات و سبب هر وجود و هر نعمت به آن اقدام کند و عدالت اقتضا می کند که بنده به اندازه توان و استطاعت ، بهترین راه میان خود و خدایش را بپیماید و هرچه در توان دارد در این راه بذل نماید .

2 - آنچه بایستی انسان در رابطه با خلق خدا و همنوعان و بزرگان خویش وادای امانات و انصاف در معاملات پیشه

خود کند .

3 - آنچه بایستی در رابطه با حقوق گذشتگان مانند ادای دین و اجرای وصیّت به کار بندد . تا اینجا بیان ارسطو بود .