حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 89

اوّل : کسالت و تنبلی که موجب ضایع شدن عمر است .

دوّم : جهل و کم عقلی که موجب آن بی دقّتی و عدم اندیشه و فقدان ریاضت نفس در مورد تعلیم است .

سوّم : بی شرمی که از لجام گسیختگی و پیروی از شهوات نفسانی ناشی می شود .

چهارم : از خود رضایی که از استمرار تبهکاری و ترک توبه برمی خیزد و در قرآن کریم الفاظی مثل : ((زیغ ؛ رَین ، غشاوت و ختم )) تقریبا به همین چهار معناست و اینها هرکدام علاجی دارند .

سخنی از افلاطون فیلسوف الهی در باب عدالت

افلاطون الهی می گوید : وقتی که عدالت حاصل شود ، نور قوا و اجزای نفس بر یکدیگر می درخشد ؛ چون عدالت مستلزم همه فضایل است . پس نفس بر ادای وظیفه خود به بهترین وجه قادر گردد . و در این صورت انسان به بالاترین درجه قرب پروردگار رسیده است .

باز می گوید : وسط بودن ((عدالت )) مثل وسط بودن سایر فضایل نیست ؛ زیرا هر دو طرف عدالت ظلم است ؛ یعنی ظلم عبارت از زیاده طلبی و یا نقصان طلبی است ؛ چون ظالم منافع را برای دیگران کم و برای خود زیاد می خواهد و مضرات را برای دیگران زیاد و برای خود کم می طلبد . عدالت تساوی است و دو طرف تساوی زیاده و نقصان و

در نتیجه ، هر دو ظلم است و گرچه هر فضیلت دیگر به خاطر وسط بودن از نوعی اعتدال برخوردار است ولی اعتدال عدالت عام و شامل همه اعتدالات دیگر است .

((عدالت )) حالتی نفسانی است که پیروی از قانون الهی را به دنبال دارد ؛ زیرا تعیین کننده همه مقادیر و اوضاع و اوساط قانون الهی است . پس عادل با قانون الهی به هیچوجه در تضادّ و مخالفت نیست بلکه همواره می کوشد که بر طبق شریعت عمل کند ، به دلیل اینکه از ناحیه شرع مساوات می بیند و طبع او طالب این مساوات است .

رابطه عدالت با سخاوت (عموم و خصوص مطلق )