حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 95

همانطور که طبابت بر دو بخش است : 1 - موجبات حفظ سلامتی . 2 - موجبات رفع بیماری .

تهذیب اخلاق نیز بر دو بخش است : 1 - موجبات حفظ فضایل . 2 - موجبات رفع رذایل .

پس روشن شد که طالب فضیلت بایستی در ابتدای امر تحقیق و جستجو درباره حال نیروی شهوت و سپس نیروی غضب نموده وآن دو را بر حالت اعتدال نگهداشته واگر منحرف گشته اند به اعتدال برگردانده و به تحصیل ملکه کوشش کند و آنگاه به تکمیل قوه نظری مشغول گردد این ترتیب ضروری است .

در آغاز فراگیری و تعلّم بایستی ذهن را از گمراهی حفظ و به سمت بهره گیری از معارف هدایت نمود تا طعم یقین برای آن حاصل آید و سپس به جستجوی شناخت اعیان موجودات و کشف حقایق و احوال آنها پرداخت و از مبادی محسوسات شروع و به شناخت مبادی موجودات ختم نمود . پس وقتی که به این درجه رسید ،

تهذیب این سه نیرو (شهوت ، غضب و عقل ) حاصل شده است . از این پس بایستی بر حفظ قواعد عدالت کوشش نمود و اعمال و رفتار خود را بر حسب آن طبیعت منطبق گردانید تا انسانی بالفعل گشته و حکمت و فضیلت را از آن خود ساخت . و سپس در صورت تمایل به سعادتهای جسمی و خارجی پرداخت که ((نور علی نور)) است و الاّ به حسب نیاز به آنها پرداخته و بیش از آن را رها شود .

سعادتها بر سه قسمند : 1 - سعادتهای روحی 2 - سعادتهای جسمی 3 - سعادتهای اجتماعی .

قسم اوّل فراگیری علم تهذیب اخلاق و علم منطق و علم ریاضی و علم طبیعی و علم الهی است و تعلیم باید به این ترتیب باشد .

قسم دوّم فراگیری علوم حافظ صحت بدن از قبیل علم دارو و درمان و علم پزشکی و علم نجوم است که برای پیشگویی مفید است .

قسم سوّم فراگیری علوم حافظ نظام ملّت و دولت و امور زندگی و جامعه از قبیل فقه و کلام و حدیث و قرآن است که علوم شریعتند و ادبیات و بلاغت و نحو و کتابت و حساب و مساحت و استیفا و مانند اینها که علوم ظاهرند .

فصل نهم : حفظ سلامتی نفس که عبارت از حفظ فضایل است