حکمت عملی ( تهذیب نفس ، اداره منزل و اجتماع از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی) صفحه 97

البته

باید از جرقه هایی که در ذهن او هنگام مطالعه پیدا می شود غفلت نکند و با تکرار و تذکار آنچه را که بر او کشف می شود ملکه خود ساخته و بداند که ((آفت علم ، نسیان و فراموشی )) است و حسن بصری نیز گفته است : ((اِقْدَعُوا هذِهِ النُّفُوسَ فَاِنّها طُلَعَهٌ وَحادِثُوها فَاِنَّها سَریعَهُ الدُّثُورِ))(59) .

این کلمات با قلّت حروف ونهایت فصاحت و بلاغت مشتمل بر فواید بی شماری هستند .

یکی دیگر ازعوامل ((حفظ سلامتی نفس )) ، حفظ نعمتها و ذخایر ارزشمند و مواهب بی انتهای الهی است و کسی که بدون سختی و بی مزد و منّت به نعمتها و کرامتهایی دست یافته است باید قدر آنها را بداند و با تغافل وتکاسل آنها را بر باد ندهد تا مغبون و ملوم و از رشد محروم نماند . چرا که نعمتهای ظاهری و عَرَضی دنیا با وجود تحمّل مشقتهای فراوان خصوصا در مورد فرمانفرمایان یا یکی از مقرّبان دربار آنها در معرض تلف ونابودی و گزند حوادث هستند ؛ زیرا موادّ آنها از امور خارجی است و خارجیّات از حوادث و آسیب زمانه مصون نیستند و پادشاهان که در طلب دنیاهستند مشکلات وگرفتاری بیشتری دارند ؛ چون علاوه بر آنکه چشم طمع بیگانگان به اموال آنها نگران است ، نیاز فراوان به اموال درجهت تاءمین نیازهای خدم و حشم ورعایت دوستان و مواظبت دشمنان و تحصیل رضایت نزدیکان و درباریان و لشکریان دارند وهر چقدر که ارتش آنها زیادتر باشد ، دل مشغولی آنها در مورد کار وتربیت و تاءمین نیازهای زندگی آنها نیز زیادتر است .

پادشاهان گرچه به ظاهر

توانگرانند ولی به حقیقت بیچارگان و فقیرانند ؛ زیرا ((فقر)) عبارت از احتیاج است و احتیاج به اندازه آن چیز مورد احتیاج ، پس هرکس که در رفع نیاز او به مال بیشتری نیاز باشد ، نیازمندتر است و هرکس که نیاز او به مال دنیا کمتر باشد ، توانگری او بیشتر است . و لذا اغنی الاغنیاء و بی نیازترین بی نیازان ((پروردگار سبحان )) است که او را به هیچکس و هیچ چیز نیاز نیست و پادشاهان نیازمندترین انسانها می باشند .

توصیف پادشاهان از نظر ابوبکر

ابوبکر در خطبه ای گفته است : ((اَشْقَی النّ اسِ فِی الدُّنْیا وَاْلاخِرَهِ اَلْمُلُوکُ))(60) و در ادامه پادشاهان را چنین توصیف کرده است که :

هرکس که پادشاه شود خداوند نظر او را به مال دیگران جلب کرده تا حدی که بر اندک حسد برده و از بسیار در خشم شده و از سلامت ، رنج برده واز درک لذّت محروم شود . نه برکسی اعتماد کند ونه از چیزی عبرت گیرد و مانند سرابِ فریبنده به ظاهر شادی نما وبه باطن اندوه افزا است و چون عمر او به پایان و دولت او به آخر رسد ، خداوندتعالی به مقتضای عدالت با آنها در حساب مناقشه کند و در عفو مضایقه : ((اَلا اِنَّ الْمُلُوکَ هُمُ الْمَرْحُومُونَ))(61)

سخن و خاطره ای از ابوعلی در مورد یکی از پادشاهان