عبرت های روزگار صفحه 273

حقیقت همان است که بود. اما عمل انسان این گونه نیست. بل وقتی که به سوی انسان بازمی گردد فربه و عظیم و چند برابر است. چرا که به محض پدید آمدن، رو به رشد و افزون شدن خواهد بود.

درست مثل بهمنی که از کوهی بلند فرود می آید و با فروتر آمدن فربه تر و عظیم تر و درشت تر خواهد شد.

براین اساس، عمل هر چند خُرد و کوچک و ناچیز نُماید، اما بازتاب آن بزرگ و عظیم خواهد بود. زیرا هر عملی در موافقت و یا مخالفت با خداوند است.

و خداوند نیز عظیم است.

باری، یک سر مو اگر چه چیزی نیست. و شاید به چشم نیز نیاید، اما اگر در چشم نشیند جانکاه و سنگین است.

گرچه یک مو بُد گنه کاو جسته بود***لیک آن مو در دو دیده رسته بود (1)

غنیمت و غرامت

از این رو کفه عمل هرگز با کفه بازتاب و نتیجه خود، هیچ گاه، برابر نخواهد بود. بلکه برای همیشه بازتاب عمل سنگین تر و عظیم تر است.

و این تنها خصیصه اعمال بد نیست. یعنی تنها اعمال بد و ناروا نیستند که برخوردار از غرامتی سنگین می باشند. بلکه کردار و رفتار حَسَن و صالح و خوب نیز غنیمتی عظیم به دنبال دارند. و این مقتضای عدل و عدالت است.

آری اگر تنها اعمال بد و یا حتی تنها اعمال خوب این گونه می نمود جایی برای خدشه و نقض و ایراد نیز باقی بود، اما می بینیم که نه تنها اعمال خلاف و ناصواب کیفری عظیم دارند بلکه کردار شایسته و صلاح نیز پاداشی بزرگ می یابند.

بنابراین خداوند عظیم و بزرگ بر اساس عدل و یکسان نگری اگر بزرگی و