اسرار نماز صفحه 119

1- حضور قلب

اول : حضور قلب است و ترک سخن گفتن با مردم و با نفس خود است و مفسرین در تفسیر قول خدای عزوجل که فرموده : یا یحیی خذالکتاب بقوه سوره مریم آیه 12 چنین گفته اند که : فراگیر به جد و اجتهاد یعنی : به جد و جهد تمام و مجرد شو در نزد قرائت قرآن ، به برطرف کردن شغلها و مهمات خود.

2- تدبّر

دوم : تدبر کردن در معانی قرآن و این قسمتی است وراء حضور قلب ، به درستی که انسان گاه باشد که فکر او به غیر از قران به

یزی دیگر تعلق نگرفته باشد، آن وقت دل حاضر است اما تدبر در قرآن و آنچه در آن است از مواعظ و نصایح و زواجر نمی کند و مقصود از تلاوت قرآن تدبر در آن است چنانچه خدای تعالی فرمود: افلا یتدبرون القران ام علی قلوب اقفالها آیا این مردم تاءمل نمی کنند در قرآن یا آنکه بر دلهای ایشان قفلهائی می باشد. سوره محمد (صلی الله علیه وآله ) آیه 24 افلا یتدبرون القرآن و لوکان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا سوره نساء، آیه 82 آیا تاءمل نمی کنند در قرآن ، چه اگر این قرآن از نزد کسی غیر از خدا می بود هر آینه اختلافهای زیادی در آن می یافتند باز خداوند می فرماید: و رتل القرآن ترتیلا سوره مزمل آیه 4 ملایم بخوان قرآن را ملایم بخوانی از جهت آنکه ترتیل (یعنی : تاءنی و ملایمت متمکن می گرداند آدمی را به تدبر باطنی و فرمود رسول خدا (صلی الله علیه وآله ): لاخیر

فی عباده لافقه لها، و لاخیر فی قرائه لاتدبر فیها خیری نیست در آن عبادتی که فهم در آن نباشد و خیری نیست در قرائتی که تاءمل در آن نباشد.

باری هرگاه ممکن نشود تدبر مگر به مکرر خواندن مکرر خوانده شود و روایت کرده است ابوذر رضی الله تعالی عنه که : شب برخاست رسول خدا (صلی الله علیه وآله ) و مشغول شد به عبادت و در اثنای قرائت ، مکرر می نمود این آیه کریمه را ان تعذبهم فانهم عبادک و ان تغفر لهم فانک انت العزیز الحکیم سوره مائده آیه 118 اگر عذاب بفرمائی این مردم را ایشان بندگان تو می باشند و اگر ببخشائی آنها را، همانا تو خداوند غالب و دانا هستی .

3- تفهّم

سوم : تفهم است و آن چنان است که روشن و واضح سازی از هر آیه ، آنچه را که لایق به آن آیه می باشد. زیرا قرآن مشتمل است بر ذکر صفات الهی و افعال او و احوال انبیاء (علیهم السلام ) و تکذیب کنندگان ایشان و احوال ملائکه مقربین و ذکر اوامر و نواهی و ذکر بهشت و دوزخ و وعد و وعید پس تاءمل کن در معانی اسماء و صفات تا منکشف شود بر تو اسرار آنها و منکشف گردد به واسطه اسرار، دقائق و کنوز حقائق آن . گفت ابن مسعود: من اراد علم الاولین و الاخرین فعلیه بالقرآن هرکس علم اولین و آخرین را خواسته باشد بر او باد خواندن قرآن و تاءمل تفهم در معانی آن چنانچه خداوند فرموده است : قل لو کان البحر مدادا لکلمات ربی لنفد الحبر

قبل ان تنفد کلمات ربی و لوجئنا بمثله مددا سوره کهف آیه 109 بگو ای محمد (صلی الله علیه وآله ) اگر دریاها مرکب باشند، برای اینکه تفسیر کلمات خدای مرا شرح دهند، البته دریا تمام خواهد شد پیش ازآنکه کلمات پروردگار من تمام گردد، اگر چه به همین اندازه دریاهای دیگر هم کمک بیاوریم .