اسرار نماز صفحه 89

بر عمل تا آنکه آن عمل خالص انجام گیرد، همانا مشکل تر از خود عمل می باشد و عمل پاک آن است که طلب و اراده نداشته باشی در آن که کسی تو را غیر از خداوند متعال ستایش و حمد کند و نیت در عمل برتر است از خود عمل ، بلکه نیت یک مرتبه ای از عمل می باشد، پس آن حضرت تلاوت فرمود قول خدای تعالی را: قل کل یعمل علی شاکلته سوره اسراء آیه 84 بگو ای پیغمبر که هر کسی در خور روح خود، عمل می کند فرمود: یعنی : مطابق نیت خودش عمل می کند.

و به همین اسناد روایت کرده است راوی مذکور، که سؤ ال کردم از آن حضرت از تفسیر قول الهی الا من اتی الله بقلب سلیم سوره شعراء آیه 89 (قیامت همگی در گرفتاری خواهند بود) مگر کسی که متوجه خدا شود، و به او وارد گردد با دل پاک و سالم حضرت در جواب فرمود: السلیم من یلقی ربه و لیس فیه احد سواه صاحب دل پاک ، آن است که ملاقات کند پروردگار خود را در حالی که در قلبش هوای کسی غیر از خدا نباشد.

و فرمود آن حضرت : و کل قلب فیه شک او شرک فهو ساقط و انما اراد الزهد فی الدنیا لیرفع قلوبهم للاخره هر دلی که در آن شبهه یا شرک راه داشته باشد آن دل بی اعتبار خواهد بود، همانا خداوند زهد را در دنیا از بندگان خواسته است تا آنکه ، دلشان فارغ باشد برای توجه به آخرت .

و از ابان بن تغلب روایت شده است

که گفت : نماز می کردم در عقب حضرت ابی عبدالله (علیه السلام ) بمزدلفه ، یعنی : در مشعرالحرام ، پس چون تمام کردم آن حضرت نماز را، روی به جانب من کرد فرمود: یا ابان الصلوات الخمس المفروضات هذه ، من اقام حدودهن و حافظ علی مواقیتهن اتی الله یوم القیمه و له عنده عهده یدخله به الجنه و من لم یقم حدودهن و لا یحاظ مواقیتهن لقی الله و لاعهد له ان شاء عذبه و ان شاء غفر له ای ابان ، نمازهای پنجگانه یومیه را هر کس بپا دارد و محافظت و مراعات کند وقت آنها را، می آید نزد خدا در حالی که برایش نزد خدا آشنائی می باشد و به واسطه همان آشنائی ، داخل می شود بهشت را، و هرکس بپا ندارد آنها را، و محافظت ننماید وقت آنها را، می آید نزد خداوند در حالی که برایش نزد خدا آشنائی نمی باشد، اگر بخواهد خدا عذاب می کند آن شخص را و اگر بخواهد و می بخشد او را و اخبار در این باب از ائمه هدی (علیهم السلام ) بسیار وارد شده است ، پس ما به همین قدر اختصار کردیم .

و بدان بدرستی که مستفاد می شود از این احادیث که قبولی نماز موقوف است به اقبال به قلب و ترک ماسوی الله در نماز، و قبولی نماز، باعث سائر عبادات است پس اهتمام در اینکه متوجه نسازی خاطر خود را به هیچ چیز و این امری است مشکل ، و غفلت از نماز، خسارتی است عظیم . و پستی مرتبه ای است محکم

و غفلتی است در نهایت مهلکی بطوری که به تعب می اندازد شخص خود را در طاعت و می ایستد به نماز در دلهای شب واطراف روز پس هیچ نمی یابد لذت مناجات الهی را در این میان فقط به تحریک لب و دهن ، راضی می شود ثمره ای که به عبادت مترتب است همان مرتبه قرب است و حال آن که دلهای اشخاص لاهی و ساهی را از آن بهره ای نیست و تمام اوقاتشان در خلا و ملا، صرف اشغال و اسباب دنیوی است . چنانکه حق تعالی فرموده : قل هل نبئکم بالاخسرین اعمالا الذین ضل سعیهم فی الحیوه الدنیا و هم یحسبون انهم یحسنون صنعا ، سوره کهف آیه 103، 104، بگو ای پیغمبر آیا خبر بدهیم شمارا به آن دسته مردمانی که بدترین همه هستند از جهت کردار، همانا آنهائی که زشت است کار ایشان و گمان می کنند نیکوست کارشان چون دانستنی از روایت پیش که هر گاه رد شود نماز این کس ، رد کرده شود سائر خیرات و عباداتش و نماز مقبول نیست الا به حضور قلب می خواهیم از خدای تعالی اینکه ، ممنون سازد ما را به فضل عمیم خود، به دوام و حضور قلب در عبادت و قبولی اعمال .

مطلب سوم

در بیان دوائی که نافع است به جهت حضور قلب ، بدان که ناچار است مؤمنان را که از خدای خود بترسند، و تعظیم اوامر الهی نمایند و امیدواری به رحمت او داشته و حیا کننده و شرمنده از تقصیرات خود باشند پس مؤمن همیشه از این احوال خالی نمی باشد و یقینش

به مرتبه ای می رسد که هرچند اعمال را به کمال رسانیده باشد، باز در تحصیل مرتبه بالاتر از آن می کوشد، و سببی نمی باشد از برای مؤمن به جهت ترک این احوال ، مگر تفرقه گی حواس و پراکنده گی خاطر و غایب شدن دل از مناجات الهی و غفلت دل از نماز و غافل نمی سازد این کس را از نماز، مگر چیزی چند که به خاطرش خطور کند و مشغول گرداند او را پس دوای احضار قلب دفع این اموری است که به دل می گذرد و دفع نمی شود چیزی از این امور، مگر به دفع سبب آن و سبب ورود این امور به خاطرها یا امر خارجی است یا امری است داخل در ذات و در باطن اما امر خارج ، مثل آنکه چیزی به گوش برخورد یا در پیش چشم در آید، و گاهی فکر می رباید خاطر این کس را و از پی درمی آید آن فکر را، فکر دیگر و تصرف می کند در آن ، تا آنکه منجر می شود آن فکر به فکرهای دور و دراز و بعضی از این فکرها سبب بعضی دیگر می شود مگر کسی که قوی باشد رتبه او و عالی باشد همت او، که مشغول نمی سازد او را چیزی که وارد شود بر حواس او ولیکن کسی که ضعیف باشد یقین او، البته متفرق می شود حواس او به سبب این فکرها.