فرهنگ اخلاق صفحه 209

از سهم او نود و نه جزء برداریم و جزئی باقی گذاریم! آن شخص ناگهان به خود آمده، چون عارفان دیگر به وظیفه بندگی مشغول گشت.(1)

سایه طوبی و دل جویی حور و لب حوض

به هوای سر کوی تو برفت از یادم

نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار

چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم

صحبت حور نخواهم که بود عین قصور

با خیال تو اگر با دگری پردازم

محبّت و تهذیب

روش های مختلفی که برای اصلاح نفس و تهذیب اخلاق پیشنهاد گردیده و مرسوم و متداول است عمدتاً به یکی از سه طریق زیر باز می گردد:

اوّل - به کار گماردن عقل و تدبیر جهت شناخت مضرّات خوی های ناپسند و صفات رذیله و آشنایی با فوائد صفات نیک و خلق های پسندیده و تفهیم هر یک از آنها به نفس.

در این روش که از مشرب سقراطی نشأت گرفته و علمای اخلاق نیز نوعاً پی گیر آن می باشند، کوشش می شود تا با فکر و تأمّل در هر یک از صفات نیک و ناپسند و تفهیم حسن و قبح هر یک از آنها به خویش، نفس را جهت ریشه کن کردن صفات رذیله و جایگزین نمودن اخلاق متعالی به جای آنها ترغیب و تشویق نموده، به کار و تلاش و عبادت وادار نمایند. با صبر و حوصله و دقت و اندیشه که از ارکان مهم این روش است تدریجاً مفاسد اخلاقی و خوی های نکوهیده زائل گشته، طلای وجود از غش ها پاک و به زیور صفات انسانی آراسته می گردد.

گروهی این روش را به واسطه خطرات زیادی که به همراه دارد و نیز به سبب حرکت کُند و آرام آدمی در آن و ناکافی بودن عمر کوتاه وی جهت تکمیل برنامه