فرهنگ اخلاق صفحه 81

3 - جهاد با نفس

اشاره

وجود آدمی متشکّل از دو بعد روحانی و جسمانی و آمیزه ای از دو جنبه ملکوتی و حیوانی، و ترکیبی از دو نیروی متضادّ عقل و شهوت است. از یک سو نیروی خرد، وجدان اخلاقی و کشش های عاطفی هم آواز با راهنمایان الهی، پیامبران و پیشوایان دینی همواره او را به عدالت خواهی، درستکاری، نوع دوستی و پاکدامنی فرا می خوانند؛ و از سوی دیگر گرایش های حیوانی، غرایز سرکش، خواهش های نفسانی و وسوسه های شیطانی، او را به طغیان، خیانت، شهوت رانی، خود خواهی و نادیده گرفتن حقوق دیگران و انواع مفاسد تباه کننده وا می دارند.

درون او عرصه جنگی تمام عیار بین قوای عقلانی و شهوانی، و میدانی برای ابتلا و آزمایش است. و در این گیر و دار با پیروزی یکی از دو نیرو بر دیگری سرنوشت او رقم خورده، راه سعادت یا شقاوتش هموار می گردد. چنانچه جنبه ملکوتی و روحانی پیشی گرفته و عقل بر وی حاکم شود، پویای راه سعادت گشته، در مسیر کمال قرار می گیرد. و اگر جنبه جسمانی و حیوانی سبقت یافته و شهوت بر او چیره گردد، رهسپار راه شقاوت گشته، طریق انحطاط پوید و در زمره شیاطین و محرومین جای خواهد گرفت.

عبد اللَّه بن سنان گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: ملائکه برترند یا انسان ها؟ پاسخ دادند: امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند:

«إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ رَکَّبَ فِی الْمَلائِکَهِ عَقْلاً بِلاشَهْوَهٍ وَ رَکَّبَ فِی الْبَهائِمِ شَهْوَهً بِلاعَقْلٍ، وَ رَکَّبَ فِی بَنِی آدَمَ کِلَیْهِما، فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ