حج برنامه تکامل صفحه 48

پس ناچاریم که به این واقعیّت تلخ، معترف باشیم

تا این‌جا، با تأمّل در مضامین آیات و روایات، با پاره‌ای از منافع اجتماعی حج، آشنا شدیم و دانستیم که دستور حجّ اسلام از نظر واقع‌بینی و حقیقت‌شناسی، یک مکتب تربیتی خلّاق و سازنده است که به راستی می‌تواند در دامن خود، انسان‌های نمونه و سرمشق‌های عالی بپروراند و امّت اسلامی را با برنامه زنده و آموزنده آسمانی‌اش، امّتی توانگر و توانا از جمیع جهات بسازد، که ملاذ و مرجع عالم باشند و هر قدرت ظَلّام و جَبّاری را، در برابر نیروی عدل توحیدی خود، به زانو درآورند و از سر راه بشر بردارند و دنیا را، زیر پرچم سیادت و حکومت عادلانه خود، به صلح و صفا و آرامش مطلق بکشانند.

حال که این حقیقت را فهمیدیم، ناچاریم به این واقعیّت تلخ معترف باشیم و با تأثّر شدید اقرار و اذعان کنیم که، پس علّت این ضعف و زبونی و انحطاط اسف‌انگیز مسلمین، با وجود داشتن آن برنامه‌های عالی ارتقا و تفوّق جهانی، همانا واجد نبودن روح آن برنامه‌ها، و از دست دادن مغز و حقیقت دستورهای عزّت‌بخش و قدرت‌آفرین آسمانی است.