نفس و روان و عواطف از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 39

«سَنُريهِمْ اياتِنا فِي الاْفاقِ وَ في اَنْفُسِهِمْ...،»

«به زودي نشانشان مي‌دهيم آيات آفاقي خود را و آياتي را كه در نفس خود آن‌ها داريم، تا اين كه برايشان روشن شود كه پروردگار حق است...!» (53 / فصلت)

-88

نظر و سير در آيات انفسي و آفاقي و در نتيجه آن به خداي سبحان آشنا شدن، از نظر اين كه حيات ابدي انساني را در نظر مجسم مي‌سازد و نيز از نظر اين كه اين حيات بستگي تمام به توحيد و نبوت و معاد دارد، از اين رو آدمي را به تمسك به دين حق و شريعت الهي هدايت مي‌نمايد و در اين هدايت هر دو طريق يعني سير از طريق آفاق و از طريق انفس مؤثر و در راهنمايي به دين و ايمان و تقوي هر دو شريك و هر دو نافع‌اند، ولي نظر و سير در آيات نفس نافع‌تر است، زيرا اين سير از اطلاع ذات بر نفس و قوا و ادوات روحي و جسمي و عوارض آن از اعتدال و افراط و تفريط در كار و هم‌چنين ملكات فاضله و رذيله و احوال پسنديده و ناپسندي كه مقارن با آن است خالي نيست و معلوم است كه اشتغال آدمي به معرفت اين‌گونه امور و باور داشتن به لوازم آن از قبيل امن يا خطر، سعادت يا شقاوت، درد يا درمان آدمي را از يك موقف نزديكي به گوش دل

مفهوم دعا و نظام حاكم بر آن (89)

مي‌رساند و وقتي آدمي به دردهاي روحي خود و درمان آن واقف شد به اصلاح آن‌چه فاسد شده و به التزام به آن‌چه صحيح است مي‌پردازد، به خلاف سير در آيات آفاقي كه نـدايش به ايـن نـزديكـي نيست و اين معـاني را از راهـي دور به گـوش دل مي‌رسـاند.

نظر در آيات آفاقي و معرفت حاصله از آن، نظر و معرفتي است فكري و علمي است حصولي، به خلاف نظر در نفس و قواي آن و اطوار وجودي آن و معرفتي كه خود از تجليّــات و آثــار آن اســت، كــه نظر در آن‌ها نظري است شهودي و علمي است حضــوري، علــم عـارف اسـت بـه نفس خــود. اين علــم از قبيل مشاهده و عيان است.

وقتي انسان مشغول مطالعه و سير در آيات نفس خود شود و ببيند، چگونه به پروردگار خويش احتياج دارد و چطور در تمامي اطوار و همه شؤون زندگي‌اش نيازمندي‌هايي دارد، آن‌گاه به حقيقت عجيبي برمي‌خورد، چه مي‌بيند نفسش وابسته و

(90) نفس و روان و عواطف

مربوط به عظمت و كبــريــا و وجــود و حيات و علم و قدرت و شنوايي و بينايي و اراده و محبّت ديگري است.