نفس و روان و عواطف از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 42

غير خود منصرف و به خود متوجه مي‌سازد. حوادث تكان‌دهنده نظير ترس و وحشت شــديــد و مســرت فــوق‌العــاده و محبــت مفــرط و اضطــرار شديد و امثال اين‌ها در اين معنا تأثير به سزايي دارند.

هم‌چنين ساير عوامل و پيش‌آمدهايي كه چه بسا يكي از آن‌ها باعث شود، پاره‌اي از حقايق را كه حواس ظاهري و فكر خالي هيچ‌گاه نمي‌تواند، آن‌ها را درك نمايد در برابر آدمي مجسم و محسوس نمايد. نتيجتا در حال خواب و يا بين خواب و بيداري امور مختلفي را از وقايع گذشته و يا حوادث آينده و يا خفايايي را كه دست حواس ديگران بدان نمي‌رسد، احساس كند و چه بسا اگر اراده آدمي با ايماني كامل و يقيني محكم و اذعــاني جــازم جفــت و تــوأم شــود، كـارهـايي كنـد كه اشخاص متعارف از آن عــاجـز بـاشنـد و اسبـاب عادي نتوانند انسان را به چنيـن نتـايجي هــدايــت كننــد.

تأثير حوادث در توجه به نفس (95)

چيزي كه اشاره بدان در اين جا اهميت دارد، اين است كه اين‌گونه امور اموري هستند كه در وقوعشان حاجت دارند، به اين كه نفس از هر چيزي كه از خود خارج است و مخصوصا از لذايذ جسماني منصرف شده و لحظه‌اي به خود متوجه شود و لذا مي‌بينيم در باب رياضت نفس با اين كه داراي انواع مختلف و بي‌شماري است، مع‌ذلك در همه آن‌ها اجمالاً مخالفت با نفس و آن را از امور خارج از خود پرهيز دادن اساس كار به شمار مي‌رود.

اين نيست مگر براي اين كه فرو رفتن نفس در خواسته‌ها و شهوات خويش، او را از پرداختن به خود منصرف ساخته و به شهوات و امور خارج از خود راهنمايي مي‌كند و در نتيجــه نيــروي شگــرف نفــس را كــه بــايــد صــرف يــك كــار ـ اصلاح خود ـ شود در آن شهوات تقسيـم و پـراكنـده نمـوده و آن را از اصـلاح خـويـش بـازداشتـه

(96) نفس و روان و عواطف

و ســـرگـــرم شهـــــواتـش مــي‌كنـــــد. (1)

تـوجـه موقت و تـوجـه مستمـر بـه نفـس

عواملي كه آدمي را به آثار نفساني دعوت مي‌كند، همان‌طوري كه براي بعضي از افراد به طور موقت و زماني كوتاه ميسر مي‌شود، همان‌طور ممكن است براي افراد ديگري اين توفيق به طور مستمر و يا زماني طولاني دست دهد. چه بسا اشخاصي از اهل زهد كه ما خود ديده‌ايم، كارشان به جايي رسيده كه نسبت به لذائذ مادي و