نفس و روان و عواطف از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 49

اديــان هر چه بــاشنــد چه حــق و چـه بــاطل، به اين خاطر به كار برده مي‌شوند كه مردم به آن وسيله تربيت شده و به ســوي سعــادت ســوق داده شــوند، سعادتي كه اصلاح نفس و تهذيب آن، مردم را به آن نويد داده و به سوي آن دعوت مي‌كند، البته اصــلاح و تهــذيبـي كه مناسب با مطلــوب بــاشــد.

غرض‌از دين اين‌است، كه مردم خداي سبحان را بدون وساطت كسي ـ در مذهب حق ـ و يا به واسطه شفيعان و شركاء ـ در مذهب باطل و شرك ـ بپرستند، چون سعادت انساني و حيات طيبه او در آن است، حيات طيبه‌اي كه انسان جز رسيدن بدان هدف

(112) نفس و روان و عواطف

نهائي ديگري ندارد، حياتي كه آدمي جز به وسيله نفسي پاك از پليدي‌هاي تعلقات مادي و تمتعات بي قيــد و شــرط حيـواني به آن نمي‌رسد.

چون اين دعوت محتاج بود، به اين كه جزو دستورات خود اصلاح نفس و تطهير آن را هم مندرج نمايد، تا گرونده به دعوت و آن كسي كه دين او را در دامن خود مي‌پروراند مستعد براي پذيرفتن و تلبس به خير و سعادت شود .

از اين رو مسئله تهذيب نفس جزو برنامه دين شده و از لابلاي احكام دين گاهي هم اسمي از اين معني به گوش مي‌خورد، بنابراين اگر چه همان‌طور كه گفتيم دين هم عرفان را به يك نحو استلزام، مستلزم مي‌باشد، لكن نمي‌توان گفت دين همان معـرفـت‌النفس است، بلكــه ديـن امـري است و معـرفت‌النفس امر ديگري است غير آن.

و با اين بيان روشن مي‌شود، كه طريقه‌هاي مختلف رياضت و مجاهده‌اي كه به

تفاوت دين با عرفان و تصوف يا معرفت نفس (113)

منظــور رسيــدن بــه انــواع مقــاصــد خارق‌العاده سلوك مي‌شود، نيز غير معرفت نفس‌انـد، اگر چـه بعضـي به بعضـي به يك نحــو ارتباط داشته باشند.

عرفان نفس، اگر چه سلوكش به هر طريقي كه فرض كنيم باشد، امري است كه از دين گرفته شده است. اديان با همه اختلاف و تشتتي كه دارند، همه انشعاباتي هستند از يك دين ريشه‌داري كه از فطرت انسانيت ريشه گرفته: يعني دين توحيد. (1)