نفس و روان و عواطف از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 52

(118) نفس و روان و عواطف

به شكل بدن عنصري صاحبش كه در تمامي هيئت و قيافه‌هاي آن شبيه به آن است. اين فكــر از آن جا نــاشـي شــده كه ديــده است آدمــي خود را در خواب مي‌بيند، كه صورت رؤيائي‌اش شبيه صورت خـارجي خود مي‌بــاشـد.

البته اين‌ها نفهميده‌اند، كه اين صورت، صورتي است ذهني و قائم به شعور انسان، نظير صورتي كه شخص از بدن خود تصور و درك مي‌كند.

حقيقت امر اين است، كه اينان اطلاعاتي از معارف مربوط به نفس به دست آورده‌اند و در اين راه موفقيت‌هائي كسب كرده‌اند، لكن چون حقيقت نفس را آن‌طور كه هست نشناخته‌اند از اين رو درباره همان اطلاعات صحيح هم دچار اشتباه و گمراهي شده‌اند.

حق مطلب بنابر آن‌چه برهان و تجربه ما را به آن هدايت مي‌كند، اين است كه حقيقت نفس كه همان قوه داراي تعقل است و از آن به كلمه «من» تعبير مي‌شود، امري است كه

تفاوت ادراكات حسي با حقيقت نفس (119)

در جوهره ذاتش مغاير با امور مادي است و انواع شعور و ادراكاتش، يعني حس و خيال و تعقل آن همه از اين جهت كه مدركاتي است، در عالم خود و در ظرف وجودي خود، داراي تقرر و ثبوت و واقعيت است.

ادراكــات بــدنــي و احســاســات عضــوي در حقيقــت ادراك و احســاس نيست بلكه خاصيتي است، طبيعي از قبيل فعل و انفعال‌هاي مادي. يعني چشــم و گــوش و ســايــر حــواس جسمــاني هيچ‌يك درك و شعور ندارند. يعني چشم نمي‌بيند و گوش نمي‌شنود، بلكه وسيله ديدن و شنيــدن را براي نفس آماده مي‌سازند .

بنابراين، اموري كه تنها براي صلحا و مرتاضين مشهود مي‌شود، از حيطه نفوس آن‌ها خارج نيست. تمامي اين امور عجيب كه اهل رياضات و مجاهدات مسلط بر آن‌ها هستنــد، همــه معلــول اراده و مشيــت آنــان است و اراده هم معلــول شعــور است،

(120) نفس و روان و عواطف