سیمای تقوا پیشگان صفحه 138

یعنی آنچه که می‌گویند، کفایت نمی‌کند، بلکه آن‌طور قرارم ده که مافوق گمان و خیال آنهاست. خلاصه باطن مرا از ظاهرم بهتر قرار ده! و اگر گناهی در گوشه و کنار زندگی‌ام هست که مردم نمی‌دانند، ببخش تا باطنم برتر از تعریفها و تمجیدهای آنان باشد. آری متقین متوجهند که غرور و عجب، نه از ناحیه خودشان و نه از گفتار دیگران نصیبشان نشود.

در اینجا با گفتاری از امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم الأخلاق بحث را خاتمه می‌دهیم:

«أللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ وَلا تَرْفَعنی فی النّاسِ دَرَجَةً إلّا حَطَطْتَنی عِنْدَ نَفسی مِثلَها وَ لا تُحْدِثْ لی عِزاً ظاهِراً إلا أحَدثْت لی ذلّةً باطِنَةً عِنْدَ نَفسی بِقَدَرِها».

خلاصه بحث‌

علمای اخلاق با الهام از روایات اهل بیت علیهم السلام مراقبه را برای هر انسانی که قصد تکامل دارد، ضروری و لازم دانسته‌اند و در این زمینه کتابهایی چون «المراقبات» و «محاسبة النفس» نوشته‌اند. از آیه هیجده سوره حشر استفاده می‌شود که مراقبت نفس برای هر تقوا پیشه‌ای لازم است، مخصوصاً مراقبت نفس در دو جا ضرورت دارد:

1- آنجا که عمل خوبی از انسان سر زده که آن عمل را زیاد و یا کافی برای خود می‌داند که شیطان در این هنگام بر او چیره می‌شود. منشأ این زیاد بینیِ عمل، همان حبّ ذات است که ریشه بسیاری از فسادهاست.

بزرگان هر چه عمل فراوان داشته باشند باز خود را مقصر می‌دانند.

2- آنجا که مردم از او تعریف می‌کنند، و آن تعریفها افراد ضعیف