عمل الصالح در بیان ایمان و تقوی صفحه 55

و ضد این صفت، حلم بردباری و کظم غیظ است و حلم عبارت از: اطمینان نفس است به طوری که به آسانی خشمگین نشود و این از صفات انبیاء و اولیاء است و از رسول خدا 6 است که فرمود: «اَللَّهُمَ أَغْنِنِی بِالْعِلْمِ وَ زَیِّنِّی بِالْحِلْم؛ خدایا مرا به واسطه علم بی نیاز گردان و به صفت حلم زینت ده».

و کظم غیظ عبارت از: فرو نشاندن آتش غضب است و این صفت اگر چه به مرتبه حلم نمی­رسد؛ زیرا حلم مانع از حدوث غضب و این رافع غضب پس از هیجان آنست ولی مداومت بر آن موجب تحصیل حلم می­شود و آیات و اخبار در مدح آن بسیار است در کلام مجید می­فرماید: «الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ؛ کسانی که در خوشی و سختی انفاق می­کنند و خشم خود را فرو می­برند و از مردم عفو می­کنند، و خدا احسان کنندگان را دوست دارد». و از رسول خدا 6 روایت شده که فرمود: «هیچ بنده­ای جرعه­ای نیاشامد که اجر آن بزرگتر باشد از جرعه­ی خشمی که فرو برد.»

17)- عنف و درشتی در گفتار و کردار،

و این صفت موجب تنفر طباع و اختلال امر معاش و معاد و سد باب معاشرت و نحو اینها می­گردد.

و ضد آن، صفت رفق و مدارا و نرمی در گفتار و کردار است و این صفت انبیاء است و خداوند خطاب به پیغمبر اکرم 6 می­فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ؛ به واسطه رحمت خدا تو نسبت به ایشان نرم شدی و اگر درشت گوی درستخوی بودی هر آینه از دور تو پراکنده می­شدند.)

18)- بدخلقی و کج خلقی،

و این صفت، موجب سلب آسایش از خود و اعراض خلق می­شود. و از حضرت صادق 7 روایت شده که فرمود: «مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ؛ کسی که خلقش بد باشد خودش معذب است» و از رسول خدا 6 روایت شده که فرمود: «سوء الخلق ذنب لا یغفر؛ بد خلقی گناهی است که آمرزیده نمی­شود.»

و ضد این صفت، حُسن خلق و خوش خویی است که باعث آسایش انسان و توجه مردم نسبت به اوست و از رسول خدا 6 روایت شده که فرمود: «أَفْضَلَ الْمُؤْمِنِینَ أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً، بهترین مؤمنان از جهت ایمان خوش­خوترین آنان است.»

19)- حقد و کینه و عداوت، و حقد عبارت از:

پنهان کردن عداوت و دشمنی در نفس است برای انتظار فرصت، و عداوت عبارت از: علانیه و آشکارا در صدد اذیت و آزار بودن است و این هر دو از صفات رذیله و خبائث است و منشأ بسیاری از اخلاق زشت مانند حسد و دروغ و غیبت و بهتان و شماتت و نحو اینها می­گردد و در خبر دارد که مؤمن کینه توز نمی باشد و از حضرت صادق7 روایت شده که فرمود: «هر که تخم عداوت بکارد، همان را که کشته می­درود». و ضد آن، وداد و محبت و دوستی با خلق است به اینکه همیشه در صدد خیر خواهی و اصلاح و خدمت به دیگران، و حتی المقدور در مقام ایصال خیرات و دفع شرور از آنان باشد.