نفس: مجموعه سخنرانیهای حسین انصاریان صفحه 146

بیان حالات نفس در قرآن

قرآن مجید می گوید:

یک حالت نفس حالت تسویل است که یکی از خطرناک ترین حالات نفس است. نفس حالاتی دارد، قرآن همۀ حالاتش را شمرده یک حالتی دارد به عنوان امّاره که قرآن در سورۀ «قیامت» از آن یاد می کند. حالت دیگر آن، حالت تسویل است که در سورۀ «یوسف» از آن یاد می کند. حالت دیگر، حالت اعراض است که در سورۀ مبارکۀ «یس» به آن می پردازد. حالت دیگر، حالت خدعه و مکر و شیطنت است که در بیشتر سوره های قرآن به آن پرداخته شده است. حالت بعد، حالت عناد است که در آیات متعدّدی از آن یاد می کند. حالت دیگر، حالت اعتداست که از خطرناک ترین حالات نفس است و در قرآن آمده است.

مراقبت و مواظبت از نفس

برادران و خواهران! ما با این جثّۀ کوچک خود در محاصرۀ انواع خطرها هستیم و تا آخر عمر هم همین طور است. ما چه قدر باید در زندگی مواظب خود باشیم تا این خطرها به نفس نچسبند، هر خطری هم که به نفس بخورد، زخمش به زودی خوب شدنی نیست. چه زمانی به ما گفتند که نگاه کردن به نامحرم حرام است، (1)زمانی که دستمان در دست مادرانمان بود، ما را به این مجالس می آوردند، یادتان می آید که بچّۀ کوچکی بودیم، آن واعظ روی منبر گریه می کرد و می گفت:

«قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصٰارِهِمْ» (2)

حبیب من! به مردم مؤمن بگو چشم از نامحرم بپوشید. یادتان است بچه بودیم در این مجالس شنیدیم که امیرالمؤمنین فرموده است:

«النَّظَرُ شُعْبَهٌ مِنَ الزِّنا» (3)؛

1- (16)-مستدرک الوسائل:269/14،باب 81،حدیث 16683؛بحار الأنوار:41/101،باب 34،حدیث 52؛«قال النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله غضّوا أبصارکم ترون العجائب و قال اللّه عز و جلّ قل للمؤمنین یغضّوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم و قال عیسی ابن مریم للحواریّین إیّاکم و النّظر إلی المحذورات فإنّه بذر الشّهوات و نبات الفسق». رسول اکرم صلّی اللّه علیه و اله فرمود:چشم از محرمات بپوشانید تا امور عجیب مشاهده کنید.و خداوند متعال فرموده است:بگوی به مؤمنین که چشمهای خود را بپوشانند و فروج خود را حفظ کنند.و حضرت عیسی علیه السّلام به حواریان خود فرموده است:پرهیز کنید از نظر به سوی محذورات و آنچه ممنوع شده است،زیرا این چنین نظر تخم شهوات بوده و فرع و شاخه فسق و فجور است. در توضیح بیشتر باید گفت: فرمانده و حاکم چشم مانند قوای ظاهری دیگر بدن قلب است،و قلب نیز در تحت سیطره و حکومت و نفوذ پروردگار جهان که حکومت بر همه قوای مادی و معنوی و نیروهای جهانی دارد،کار می کند.پس قلب اگر در مقابل عظمت پروردگار متعال خاشع و فرمانبردار و مطیع گشت،حکومت و فرمان او نیز از محیط خواست و رضایت و دستور خداوند متعال خارج نخواهد شد و در صورتی که قلب انسان منزل شیطان و محل نفوذ و وحی و تصرف ابلیس قرار گرفت،قهرا چشم و گوش و زبان و دست و پای انسان نیز مقهور و مغلوب هوی و هوسهای شیطانی و تحت نفوذ و اراده و تصرف و حکومت جنود ابلیسی واقع خواهد شد. چشم گذشته از آنکه وسیله بروز صفات قلبی و آلت درک و احساس است،موجب شدت تیرگی و امتداد محجوبیت قلب بوده،و سبب مزید فسق و فجور و شهوترانی خواهد بود. و به عبارت دیگر:نظر اول چشم به اقتضای باطن و به دستور و اراده قلب صورت می گیرد،و در عین حال همین نظر مقام اقتضاء و قوه باطنی را به مرتبه فعلیت آورده،و تحریک و تشدید و تقویت و تمدید می کند.
2- (17)-نور(24):30؛«به مردان مؤمن بگو:چشمان خود را[از آنچه حرام است مانند دیدن زنان نامحرم و عورت دیگران]فرو بندند.»
3- (18)-مواردی دیگر قریب به مضمون حدیث در روایات متعدد آمده است: من لا یحضره الفقیه:436/3،حدیث 4505؛وسائل الشیعه:230/20،باب 127،حدیث 25503؛«قال علیّ علیه السّلام مباشره المرأه ابنتها إذا بلغت ستّ سنین شعبه من الزّنا». مباشرت زن با دختر شش ساله اش شعبه ای از زنا است. و همچنین در روایت آمده: الکافی:559/5،حدیث 11؛«عن أبی جعفر و أبی عبد اللّه علیه السّلام قالا: ما من أحد إلاّ و هو یصیب حظّا من الزّنی فزنی العینین النّظر و زنی الفم القبله و زنی الیدین اللّمس صدّق الفرج ذلک أم کذّب». هیچ کس از زنا مصون نیست و هرکس از آن بهره ای دارد.زنای چشم نگاه کردن و زنای دهان بوسیدن و زنای دست لمس کردن است،در این جا دامن می خواهد راست بگوید و یا دروغ. و نیز نقل شده: الکافی:559/5،حدیث 12؛«...عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال سمعته یقول النّظر سهم من سهام إبلیس مسموم و کم من نظره أورثت حسره طویله». نگاه،تیری از تیرهای زهرآلود ابلیس است،و چه بسا یک نگاه(کوتاه)،حسرت و اندوه طولانی را به همراه داشته باشد.