معرفت نفس و حشر صفحه 135

عُنْقاء یا روح القدس و عقل فعّال

در اصطلاحات عرفانی، واژه هایی مثل عُنْقا یا سیمرغ یا طایر قدسی، همه اشاره به عقل فعّال دارند که مکانش کوه قاف است که مقام بیخودی است و صدایش خوابیدگان در رختخوابِ ظلمات را بیدار می کند و صوتش خبری است برای غافلین از ذکر آیات، هرچند آن هایی که صدای او را می شنوند اندک اند ولی آن صدا همه ی بیماری ها جز جهل مرکبِ برخاسته از عناد را شفا می دهد. در باره ی عقل فعال یا سیمرغ به جهت وجود منبسطی که دارد می توان گفت:

با مائی و با ما نِه ای

جائی از آن تنها نه ای

او را طَیران هست به بالا و به پائین بدون حرکت و بدون انتقال و برای انسان ها نسبت به او قرب و بُعد هست بدون مسافت و بدون مکان و تغییر و زمان. کسی که زبان آن را بفهمد زبان همه ی پرندگان را می فهمد و همه ی اسرار و حقایق را خواهد شناخت چون دائماً به عنوان فیض خدا در تجلی است پس مغرب ندارد، عالم سراسر از آن پُر است به همین جهت می توان در مورد او عنوان عامل تبدیل بالقوه های ما به بالفعل و تبدیل نفس ما به عقل را به کار ببریم.

هست ما را پادشاهی بی خلاف

در پس کوهی که هست آن کوه قاف

نام آن سیمرغ و سلطان طیور

او به ما نزدیک و ما زُو دورِ دور

چگونگی سعادت و شقاوت حسّی اخروی

نَفْس های بسیار ساده که نه علم چشمگیر دارند و نه معصیتِ درخور شمارش، مثل بقیه ی نفوس، بعد از بدن باقی هستند درحالی که صورت های تنفرانگیز از آن ها صادر نمی شود بلکه به اندازه ی بهره ی آن ها از «وجود»، دارای لذت و سعادت می باشند، حتی اگر آن «وجود» فقط در حدّ درک وجود ساده ی خودشان باشد، این نفوس را سعادت عقلی نخواهد بود بلکه محدود به صورت های محسوسه ی اخروی هستند.