معرفت نفس و حشر صفحه 141

این عالم تمام وجودشان در آنِ واحد و دفعتاً به وجود نمی آید بلکه بعضی از پاره های وجود آن ها در قبل و بعضی در بعد و از طریق توالد و تولّد به وجود می آیند و تا امتی معدوم نشود امت دیگر را به جای آن نخواهید یافت. می فرماید: «وَ لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَهً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ»(1) برای هر امتی اجل و سرآمدی هست، پس چون اجل آن ها برسد ساعتی عقب و جلو نمی افتد. برخلاف صور اخروی و اشخاص آن که درباره ی آن ها فرمود: «قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ * لَمَجْمُوعُونَ إِلَی مِیقَاتِ یَوْمٍ مَّعْلُومٍ»(2) بگو قبلی ها و بعدی ها گردآورده می شوند به سوی وعده گاه روز مشخص. زیرا وجود اخروی و روح های اهل قیامت به اذن خداوند و با دمیدن اسرافیل، در اجسادی که حاصل از آن ارواح است، به صورت دفعی و واحد به وجود می آیند. می فرماید: «فَإِنَّما هِیَ زَجْرَهٌ واحِدَهٌ» أین رجعت جز یک صدا که نفخه ای واحد است، چیز دیگری نیست، «فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَهِ»(3)پس در آن هنگام آن ها را بیداری هست.

تفاوت اندیشه ی مردم نسبت به معاد

عده ای که گرفتار اوهام و اندیشه های جاهلیت می باشند کلاً حشر نفوس را محال می پندارند. این عده انسان را غیر از همین بدن خاکی نمی شناسند و معتقدند انسان با مرگش تمام می شود و عده ای فیلسوف نما نیز می گویند چون «اعاده ی معدوم محال است» و چون انسان با مرگش معدوم می شود، پس هرگز امکان ندارد برگردد و لذا حشر آن محال است و همین امر موجب شده عده ای از متکلمین برای ردّ این سخن اخیر از اصل محال بودن اعاده ی معدوم دست بکشند. خلاصه از این قبیل بحث های طولانی و غیر مفید به جهت عدم تصور صحیح از موضوعِ مورد بحث، در طول حیات بشر کم نیست. درحالی که اگر این افراد متوجه حقیقت انسان می شدند هرگز به چنین موضع گیری هایی دچار نمی گشتند.

1- - سوره ی اعراف، آیه ی 34.
2- - سوره ی واقعه، آیات 49 و50.
3- - سوره ی نازعات، آیه ی 14.