معرفت نفس و حشر صفحه 154

بسم الله الرحمن الرحیم

اصولی که در اثبات معاد مورد نیاز و مفید خواهد بود

اصل اول: وجود در هر چیزی اصل است و ماهیت و چگونگی چیزی به تبع موجودیت و هستی آن چیز است و حقیقت هر چیزی نحوه وجود خاص آن می باشد و این طور نیست که وجود از معقولات ثانیه و امور انتزاعی باشد بلکه حقیقت عینی است که امر ذهنی محاذی آن نخواهد بود و نمی توان به آن اشاره کرد مگر به صورت عرفان شهودی. در واقع وجود، خودِ واقعیت است نه یک صورت و مفهومی که ذهن ساخته باشد.

اصل دوم: تشخّص هر چیزی وجود خاص آن چیز است، و وجود و تشخّص ذاتاً متحدند و مفهوماً و اسماً متغایرند و تشخّص هر موجودی عبارت از مرتبه ی خاص آن است و هر موجودی در هر موطن که باشد تشخّص او عین وجود خاص آن است.(1)

اصل سوم: وجود طبیعتا خودش قابل شدّت و ضعف است، بدون ترکیب و دخالت چیز خارجی یا ذهنی و اختلاف افرادِ وجود به شدّت و ضعف ذاتی آن است.

اصل چهارم: وجود، اشتداد و ضعف قبول می کند. به طوری که می توان گفت این شئ همان شئی است که شدیدتر شده است. این موضوع در بحث حرکت جوهری مورد بحث قرار گرفته و در آن جا روشن شده جوهر تغییر و اشتداد می یابد تا جایی که در واقع استحاله ی ذاتی قبول می کند و پدیده ای نوین می گردد که همه ی جنبه های بالقوه اش بالفعل گشته است.

اصل پنجم: هر مرکّبی از جهت ماده اش مرکّب است و نه از جهت صورتش. مثلا چوب های پراکنده که جمع شده اند از آن جهت که چوب هستند تخت نیستند بلکه تخت به صورتش تخت است نه به ماده اش. همچنان که شمشیر به تیزی اش شمشیر است نه به آهن