معرفت نفس و حشر صفحه 160

با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت نفس تا همه ی مراحل طبیعی و سپس مراحل نفسانی را طی نکند به جوار الهی واصل نمی گردد و مستحق مقام عندیت نخواهد بود. مرگ اوّلین منازل آخرت و آخرین منازل دنیاست و انسان بعد از خروج از دنیا ممکن است کم یا زیاد در برازخِ متوسط محبوس و متوقف گردد و نیز ممکن است ارتفاع یابد. حال یا با نور معرفت و یا به قوه ی طاعت و یا به جذبه ی ربانی و یا به شفاعت شافعین.

نتیجه ی اصولی که مطرح شد

می گویم: اگر کسی در اصولِ گفته شده اندیشه کند که البته تماماً در جای خود با براهین محکم به اثبات رسیده، و سلامت روح و فطرت را نیز از دست نداده باشد، هیچ شکی در مسئله ی معاد و حشرِ نفوس و اجساد نخواهد داشت و به یقین متوجه است که این بدن بعینه به زودی در روز قیامت به صورت جسد محشور می شود و مطّلع خواهد شد که برگشت در معاد در مجموعِ نفس و بدن است عیناً و شخصاً و آن که در قیامت مبعوث می شود همین بدن است بعینه نه بدنی دیگر که مبائن این بدن عنصری باشد - آن طور که عده ای از مسلمانان گویند - و یا مثالی باشد - آن طور که اشراقیون گویند - این است اعتقاد صحیحِ مطابق شریعت و موافق برهان و حکمت. هرکس آن را تصدیق کند مؤمن به روز جزا شده و نقصان از این ایمان، کوتاهی از شناخت صحیح است و معتقد به تعطیل اکثر قوا و طبایع از رسیدن به غایات و کمالات و نتایج میل ها و حرکات می باشد و لازم می آید هدف داری کل هستی - که توجه آن ها به مافوق است - باطل شود، درحالی که برای هر قوه ای از قوای نفس و غیر قوای نفس کمالی است مختص به خود و لذت و المی است ملائم و متنافر با آن که شایسته ی آن است و به حسب آنچه کسب کرده و انجام داده جزاء می بیند.

همچنان که حکماء ثابت کرده اند هیچ یک از مبادی و قوای طبیعت بی هدف نیست؛ چه سافل و چه عالی. و قرآن نیز می فرماید: «وَ لِکُلٍّ وِجْهَهٌ هُوَ مُوَلِّیها»(1) هر چیزی را مقصدی است