معرفت نفس و حشر صفحه 175

سوی حق تعالی و همه ی این ها صورت اسماء الهیه اند که نازل شده اند و اول به عالم عقول مقدسه و انوار مجرده ی الهی و علوم تفصیلی او نازل شده اند سپس به عالم صور نفسانی و مَثَل مقداری تنزل یافته و سپس به عالم صور مادی نازل شده و همچنین که صدور و نزول از مبدأ اعلی به این منوال است، رجوع و حشر به سوی او و ورود بر او نیز بر همین منوال و بر سبیل صعود خواهد بود، برعکس ترتیب نزول.

کثرت بی شمار حشر انسانی

گفته شد که خداوند مقام های حواس و تخیلات و تعقلات را در جایی قرار داد تا سالک الی الله از آن ها به سوی حق سیر کند و چاره ای نبود الّا این که در عالم محسوساتِ مادی تنزل کند و از آن جا به عالم محسوسات مجرده ی مرئی به چشم خیال سیر کند تا مقام حس به مقام خیال مبدّل گردد و سپس به عالم صور مفارقه سیر نماید تا خیالِ بالفعل به عقل مبدّل گردد و در هریک از این عوالم سه گانه طبقات کثیره ای از جهت لطافت و کثافت هست و هر طبقه از این عوالم آن که برتر است عدد طبقاتش افزونتر است.

انسان از درجه ی پایین به درجه ی نهائی نمی رسد مگر با طی همه ی درجات متوسط و طی درجات عالم متوسط منوط به طی کل درجات عالم ابتدائی است که همان عالم محسوسات مادی است و همه ی این درجات، منازل سائرین الی الله است و در هریک از این منازل خَلع ولَبسی و موت و بعثی صورت می گیرد، مرگ در منزل قبل و حشر در منزل بعد و عدد این موت و بعث و حشر بیشمار است و گفته شده به عدد نفس ها و افراد است و این با دلیل در نزد ما پذیرفته شده زیرا که نه جوهر طبیعت ثابت است و نه جوهر انسانی که در ذاتش به سوی عالم آخرت در حرکت است و در این سیر چاره ای نیست مگر ورود به منزل محسوسات و خروج و خالص شدن تدریجی از آن و به همین مطلب قرآن اشاره دارد وقتی فرمود «وَإِن مِّنکُمْ إِلَّا وَارِدُهَا کَانَ عَلَی رَبِّکَ حَتْمًا مَّقْضِیًّا * ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا»(1)