معرفت نفس و حشر صفحه 216

بدین لحاظ فرمود: «وَ لَلْآخِرَهُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضیلاً»(1) و برای آخرت درجات بیشتر و فضل برتر هست. همچنان که به نبی اکرم صلی الله علیه و آله امر شد خلایق را به انواع ارزاق معنوی به حسب مراتبشان دعوت فرما. فرمود: «اُدْعُ إِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ»(2)مردم را به راه پروردگارت دعوت کن از طریق حکمت و موعظه ی حسنه و مجادله کن با معاندان، مجادله ای که بهترین شکل مجادله باشد. قرآن به منزله ی مائده ی نازله از آسمان به زمین است که مشتمل بر انواع ارزاق می باشد و برای هر قومی رزقی معلوم و حیاتی مقسوم در آن نهفته است به طوری که برهان و حکمت برای قومی و موعظه و خطابه برای قومی دیگر است و جدال را رزق قومی و گروهی خاص قرار داد و برای غیر از طوائف سه گانه نیز غذاهائی هست که حکم پوست و تفاله و ته مانده دارد که متناسب طبیعت پائین و طبع خشن آن هاست. همان طور که به این صورت اشاره کرد که «وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فی کِتابٍ مُبینٍ»(3) هیچ تر و خشکی نیست مگر آن که در کتاب مبین وجود دارد. همچنان که برای اُولی الالباب، لب و مغز هست، برای عوام که درجه ی آن ها درجه ی انعام است پوست و کاه می باشد و فرمود: «مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ»(4) زیرا که غذا همواره مشابه مغتذی است و غذای محسوس از آنِ حاسّ، و متخیلات وموهومات خیال برای نفس خیالی و وهمی است و معقولات، غذای جوهر عاقل است زیرا که عقل به وسیله d معقولات تغذیه می کند و تقویت می شود و استکمال می یابد و از حد عقلِ بالقوه به عقل فعّالِ باقی ابدی منتقل می گردد.

تبصره ای میزانی

از اموری که نیاز است سالکِ سبیل آخرت بدان آگاهی و معرفت داشته باشد، کیفیت موازنه ی بین دنیا و آخرت است و مقایسه هرکدام نسبت به یکدیگر و کسی که خدا قلبش را به موازنه ی دنیا و آخرت گشود، سیر در سبیل الهی و دخول در دارالسلام برایش آسان

1- - سوره ی اسراء، آیه 21.
2- - سوره ی نحل، آیه 125.
3- - سوره ی انعام، آیه ی 59.
4- - همان.