معرفت نفس و حشر صفحه 84

فرمان خدا بهترین پاداش نصیبش می شود، پس سستی سزاوار نیست هرچند انسان در طلب عالم عقلی سختی ها ببیند، زیرا پس از نیل به آن مقام و حشر با عالم عقلانی چنان آسایشی ببیند که دیگر هیچ گونه رنج و تعبی با او نباشد».

عرفا هم در مورد روح به رمز سخن ها گفته اند که از جمله جنید می گوید: «روح موجودی است عالی و شریف و جلوه ای از جلوه های حق است که احدی جز ذات پروردگار از حقیقت آن آگاه نیست» و بایزید گوید: «در جستجوی ذات خویش بودم و آن را در هیچ یک از دو عالم طبیعت و مثال نیافتم بلکه او را مافوق آن دو یافتم» و نیز گفت: «اگر عرش و محتوای آن را در زاویه ای از زوایای قلب بایزید قرار دهند احساس نمی کند» و این همه وسعت نمی تواند مربوط به جسم باشد.

نتیجه این که در مورد روح باید گفت: اموری که از دیدگاه حسِّ ظاهری غائب اند به وسیله ی روح مشاهده می شوند و همین روح است که وسیله ی کشف و شهود حقائقی است که آن حقائق را عرفا به چشم باطن می نگرند و هرگاه روح از مراعات باطن و سرّ وجود، محجوب گردید اعضاء و جوارح اسائه ی ادب می کنند و در جهت خلاف امر الهی قدم بر می دارند و به همین جهت است که روح همواره بین تجلی و استتار و بین قبض و بسط قرار دارد. گاهی جذبه های الهی او را به نشئات ملکوتی می کشاند و این در حالتی است که انسان متوجه روح و اسرار باطنی آن است و گاهی طبیعت او را از مراعات سرّ و باطن خویش و مشاهده ی انوار الهی بازمی دارد. اساساً مشاهده ی دنیا و آخرت در نظر روح یکسان است و برای او حقیقتاً چیزی پنهان نیست که آن را آخرت بنامد و در مقابل دنیا قرارش دهد.

کیفیت تعلق نفس به بدن

تعلق نفس به بدن نوعی خاص از تعلق است، به طوری که نفس فقط در حدوث خود به بدن تعلق دارد و نه در بقایش و نفس در ابتدا مثل بقیه ی قوایی که در ماده است در وجود محتاج به ماده می باشد و بدون ماده موجود نخواهد شد - البته ماده ای نامعلوم و نامشخص- و آن ماده ای را که نفس در ابتدا به آن محتاج است بدن می نامیم، هرچند بدن در طول حیات دارای