تجربه شیرین ندامت صفحه 62

گفتار سوم

معنا و شرائط استغفار

اکنون که شرافت و فضیلتِ استغفار تا حدودی روشن گشت ، قبل از آن که آثار و برکات این ذکر پر بار را یادآور شویم ، خوب است بدانیم که در چه صورت استغفار انسان ، رنگ حقیقت به خود می گیرد و با گفتن آن می توان به تمام آثار و خواص استغفار دست یافت ؟

انسانی که گناه کرده و از جادّه مستقیم دین و ولایت به انحراف کشیده شده ، با اندک تأمّلی در می یابد که اگر به سوی خدا و احکام نورانی اسلام و مکتب پر بار اهل بیت (علیهم السلام) روی آورد و با خدای خود آشتی کند ، خدا نیز از گذشته او چشم پوشیده و پشیمانی او را به عنوان کفّاره گناهانش پذیرفته و از عقوبت او صرف نظر می فرماید .

توبه و بازگشت به سوی خدا ، عبارت است از گرایش قلبی توبه کننده به نور معرفت و محبّت حقّ ، و راه یابی به سرچشمه زلال هدایت و سعادت ; و نشان آن ، ندامت باطنی و اظهارات شخص توبه کننده است . و بهترین لفظ برای اظهار این ندامت ، همان ذکر « استغفار » است که خداوند در قرآن بدان سفارش کرده و از امّت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) خواسته است که از این راه ندامت خویش را اظهار کنند و از خدای خویش بخواهند که

از تقصیر آنان در گذرد و باران رحمت و مغفرتش را بر جسم و جانشان فرود آورد .

این ذکر شریف در کلمات نورانی پیامبر و اهل بیتش (علیهم السلام) با تعابیر گوناگون آمده است ، و هر تعبیری حاکی از اظهار ندامت نسبت به گناه خاصّی است که در طول هفته و ساعات شبانه روز به تعداد خاصّی بدان سفارش شده است ، که هر یک در جای خود آثار فراوانی را به دنبال دارد و ما در انتهای این کتاب به نمونه هایی از آن اشاره خواهیم کرد .

آنچه در این جا مهم است ، این که این اظهار ندامت و پشیمانی در صورتی رنگ حقیقت به خود می گیرد که از دل برخاسته و در عمل نیز آثارش آشکار گردد . امّا کسی که در حال گناه ، یا مصمّم بر تکرار گناهی است و نسبت به آن استغفار می کند ، مثل کسی است که خدای خود را به باد تمسخر گرفته باشد .

امام صادق (علیه السلام) در سخن زیبایی به این نکته اشاره کرده ، می فرمایند :

اَلتّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ ، وَ الْمُقیمُ عَلی ذَنْب وَ هُوَ یَسْتَغْفِرُ کَالْمُسْتَهْزِءِ . (1)